“Поскачин туруорсуулара”. Ис иһигэр киирдэххэ хайдаҕый?

Виталий СУР.

Үөһээ Бүлүү улууһун дьокутааттарын сэбиэтэ уонна баһылык Владимир Поскачин кэккэ федеральнай сокуоннар дьайыыларын, Саха сирин ураты усулуобуйаларын учуоттаан, онуоха-маныаха диэри тохтотон эриэххэ диэн этиилэригэр (https://yakutians.com/nastoyashhee-delo-il-t%d2%afmenu-vydali-verhnevilyujczy/), сэрэйбит сэрэх, Ил Түмэн, этэргэ дылы, “кымаардаан көрбөтө”.

Бадаҕа, бу сокуоннар Саха сиригэр саамай сөптөөхтөр диэтилэр быһыылаах. Ол эрэн, “Бурматов-ыт-сокуона”, “Балбаах сокуона”, “Бөх-сах сокуона” – бу барыта тыа киһитин утары үлэлиир, дьону тыа сириттэн “куорат агломерацияларыгар”, көнөтүнэн эттэххэ, “геттоларга” үүрэн киллэрэргэ аналлаах сокуоннар.

Онуоха анаан дьоллоох Дьокуускайга киһи тыынын хаайар Кытай бөх-сах матырыйаалларынан бөрөммүт “ыт уйатын” саҕа иэннээх кыбартыыралардаах дьиэлэри тутан лабырҕатыы, саха дьоно ипотека хабалатыгар киирэн туран дойдуларыттан үөрэ-көтө көһүү!

Бу капитализм сокуона – дьону куораттарга симии. Ырыынагы, ол аата атыылаһар, аһыыр, өҥөҕө наадыйар оҥойор айахтааҕы барытын үчүгэй суоллаах-иистээх, инфраструктуралаах сиргэ чөкө мунньуу. Ханна эрэ Чокуурдаахха, ханнык эрэ Дьилиҥдэҕэ, бэл, Таатта, бэл, Мэҥэ Хаҥалас түгэх тыатыгар олорор дьон “ырыынагы” үөскэппэттэр, кинилэр – “социальнай ноҕуруускалар”. Ол аата туһата суох дьон, таах, бүддьүөт “таһаҕастара”. Хапытаал биир хамсатар күүстээх: барыс!

Ол туһунан ким да аһаҕастык этиэ суоҕа эрээри, бу – капитализм булгуруйбат сокуона.

Ону балай олоххо киллэрэ сатыыр чунуобунньуктар уонна дьокутааттар – норуот өстөөхтөрө дуо?

Чунуобунньук уонна дьокутаат үйэтэ кылгас, бүгүн “кириэһилэҕэ” туоллан олоруо, сарсын сатыы хааман тоотойуо. Ону билэр, күлүгэр имнэнэр уонна балаһыанньатын муҥутуурдук туһанарга дьулуһар. Уорбат буоллаҕына саҥата суох барытыгар сөбүлэһэн, бэрт буолан. “Хапытаал тутула” дук гынар халыҥ хамнаһа кэлэ турдаҕына туохха наадыйан кутугунайыа баарай, дьиҥэ, бу уоп курдук орто муҥнаах? Иһэ тот буолла да, бүттэҕэ дии.

Былыр былыргыттан маннык быһыыны-майгыны дьон бастыҥа эрэ өйдүүр, дьон дьорҕоото эрэ утарылаһар.

Бу салгыы хайдах сайдан барыаҕын билэҕит дуо?

Бу сокуоннар киһини “айылҕа өлөр өстөөҕүн” курдук көрдөрөргө туһуламмыт экологизм диэн ааттанар глобальнай бэлиитикэ салгыылара. “Антропогенный фактор влияния на среду обитания” диэнтэн барыта саҕаланар. Киһи баар – тугу барытын алдьатар, айгыратар, сүһүрдэр уонна суох оҥорор диэн өйдөбүлү соҥнооһунтан.

“Абааһы аанньал буолан кубулунан кэлэн сиир” диэн баар. Ол кэриэтэ барыта “үтүөнү оҥордоҕо” буолан кубулунууттан саҕаламмыта – экологияны бырамыысыланнас дьайыытыттан харыстааһынтан саҕалаан, дьэллик ыттарынан дьону бултатааһыҥҥа тиийэ. Тыый, айылҕа оҕолоро дии!

Чэ, тобох бөх-сах иһин ыстараап өйдөнөр. Быйыл, хата, ыстарааптаабаппыт диэн абыраабыттар. Чэ, буоллун, тыа дьоно балбаахтарын сыбаалкаҕа тастыннар. Эбэтэр “переработкалаан” баран уоҕурдуу оҥорон атыылаатыннар… Ханна, хайдах? Ханна баарый дуу, хаһан тутулларый дуу ол балбааҕы “переработкалыыр” собуот дуу, баабырыка дуу, сыах дуу, үөдэн дуу? Ырыынак-с! Урбаанньыттар туттумахтаан хаалыҥ, балбааҕы “переработкалааһын” ырыынага арылынна!

Аны убаҕас бөх-сах диэн баар эбээт! Судургутук эттэххэ, иикпит-саахпыт. Билигин тыа сиригэр “благоустроеннай дьиэлэри” туттарга аҕытаассыйа атыыра бара турар. Ыаллар убаҕастарын септикка түһэрэллэр, онтон салгыы ханна барарый? Сокуон ирдэбилинэн, туох баар бары сэлиэнньэҕэ КОС диэн баар буолуохтаах – “комплекс очистных сооружений”. Канализацияны ыраастыыр тиһик. Билигин маннык тэриллэр улуустар кииннэригэр бааллар, оттон сокуон ыстарааптыыр күүһүн ыллаҕына, ол аата эһиилгиттэн, тыа сиригэр “толору хааччыллыылаах” дьиэлэнэн абыраммыт ыаллар массыына сакаастаан ииккитин-сааххытын улуус киинигэр таһыаххыт эбэтэр ыстараап төлүүртэн ордуоххут суоҕа. Син сыаналаах буолара буолуо. Арай, өрүс туорааһыннаах буоллун…

Быһата, тыа киһитэ барахсан куоракка көспүтэ көнө курдук буолан тахсар.

Үөһээ бүлүүлэр ол иһин туруорсар буоллахтара – муҥ саатар сэлиэнньэлэргэ сөптөөх инфраструктура, ол аата “балбааҕы переработкалыыр”, ииги-сааҕы ыраастыыр (КОС) курдук “албастар” нэһилиэк аайы баар буолуохтарыгар диэри тохтото түһэргэ (приостановить) диэн.

Ону баара, “бу да дьон, хаһан федераллары кыайаары” диэн буолар.

Федеральнай сокуоннар ылыллаат даҕаны аар Арассыыйа үрдүнэн тута үлэлээн бараллар. Һэ-һэ, туһугар “конституция” оруолун толороллор.

Манна “Өртөөһүн сокуонун” эбиэххэ баара. Өртөөһүн ыытыллыбат, “сопхуос сүөһүтэ” мэччийбэт буолан сир-дойду сэтиэнэҕинэн бүрүлүннэ, лаҥханан сабылынна, “буорахтаах буочукаҕа” кубулуйда. Хакасиялар курдук тыыннаахтыы умайыан ким баҕарыай, сотору куоракка көһөргө күһэллиэ.

Дьиҥэ, дьон олоҕор быһаччы орооһор тутаах сокуоннар улахан дьүүллэһии кэнниттэн ылыллыахтаахтар. Холобур, олохтоох салайыныы тэриллэр “уопсай оҥкулларын” (общие принципы) дойду бүтүннүүтэ дьүүллэспитэ. Ону туһанан Саха сирэ барытын “ырыынак айаҕар” уган биэрбэтэҕэ. Дьиҥэ, бастаан олохтоох салайыныы субъектара (муниципальнай тэриллиилэр) бүддьүөттэрин бэйэлэрэ булунуохтаахтар диэн этэ эбээт – “ырыынак ырычаахтарынан”, судаарыстыба кыттыгаһа суох. Саха сирин дьокутааттара, ол саҕанааҕы бэрэсидьиэн Штыров онно сөбүлэспэтэхтэрэ – тыа сиригэр, хотугу улуустарга туох ырыынага кэлиэй!

Дьэ, ол сокуон барылыгар Арассыыйа бары муннугуттан мөлүйүөнүнэн көннөрүүлэр киирбиттэрэ, бэрт үгүс моргуор-маргыар тахсыбыта эрээри, син сүнньүн булбута. Ил Түмэн, дьэ, онно күүскэ үлэлээбитэ.

Оттон билигин оннук дьүүллэһиини төннөрөргө туруорсар кыахтаах дьокутаат дуу, чунуобунньук дуу баар дуо Саха сиригэр?

Саха сирин төрүт олохтоохторо, сахалар уонна атын да омуктар тыа сирин, сир баайдаах хотугу улуустары туран биэрдилэр, куораттарга симилиннилэр да, саха, эбээн, эбэҥки уо.д.а. буолан бүтэллэр. Ол баҕас чахчы.

Хапытаал ону ситиһэ сатыыр – оҥойор айахтаах барыта биир сиргэ мустарын, сүлэн сииргэ чөкө буоларын туһугар. Сотору силлиириҥ-хаахтыырыҥ, ииктиириҥ-саахтыырыҥ иһин ыстараап төлүүр буолуоҥ – нэһилиэк аайы син биир КОС суох буолуо. Куораты буларга күһэллиэҥ.

Аҕыйах сыллаахха диэри ууну атыылаһан иһиэхпит диэн түүлгэ да суоҕа…