Саха сүөһүтүн ынаҕын ахсаана сорудахтаах кирбиини ааста

“Саха сүөһүтэ” удьуор пуондатын хааһына тэрилтэтэ 2019 сыл ахсынньытыгар тэриллиэҕиттэн сылтан сыл үлэтин тэтимин эбэн иһэр. Ыраас хааннаах саха сүөһүтүн төрөтөн-ууһатан тэнитэргэ эппиэттээх оригинатор тэрилтэ сүөһүтүн ахсаанын 2021 с. ол иннинээҕи бастакы сылтан 152, о.и. ыанар ынаҕын 25 төбөнөн, онтон ааспыт сыл түмүгүнэн иллэрээ сыллааҕы көрдөрүүттэн 204 (о.и. ынаҕын 47) төбөнөн элбэтэри ситистэ.

Барыта 8 улууска баар 9 отделениеҕа, бу дьыл тохсунньу 1 күнүнээҕи туругунан, 1171 сүөһү (мантан ынаҕа – 345 төбө) кыстаан турар. “Таастаах” (Нам) – саамай улахан хаһаайыстыба, манна 239 (69) сүөһүлээхтэр, ити иһигэр быйыл кыһын ахсынньыга 20 төбө ыччат сүөһүнү Эбээн Бытантай Саккырыырдааҕы отделениетыттан научнай сыалга диэн сөмөлүөтүнэн аҕалбыттара. “Саккырыырдар” 116 (39) уонна ити улууска баар иккис хаһаайыстыбаҕа – “Кустуурга” 156 (48), Мииринэй оройуонугар “Сүлдьүкээргэ” 158 (49), Амма Болугуругар “Күллэги” отделениеҕа 119 (42), Ньурба улууһугар “Аканаҕа” 121 (26), Куорунайга “Кылыска” 120 (36), Мэҥэ Хаҥаласка “Өргөннөөххө” 89 (18), Үөһээ Бүлүүгэ Оҥхойдооҕу отделениеҕа 53 (18) сүөһүлээхтэр.

Урут биир суруйуубар Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин уонна бырабыыталыстыба көмөлөрүнэн “Саха сүөһүтэ” тэрилтэ сайдыытын бэрээдэгэр уларытыы киллэриллибитин түмүгэр бүддьүөттэн субсидия көрүллэн, ыаллартан уонна атын хаһаайыстыбалартан саха сүөһүтүн атыылаһар бырааптаммытын бэлиэтээн турабын. Баар төбөнү чөл хаалларар, харыстыыр туһуттан ылыллыбыт дьаһал буолар. Былырыын саас тирэх хаһаайыстыбалаах урбаанньыт А.С. Ивановтан (Хаҥалас, Еланка) 20 сүөһүнү атыылаһан, “Акана”-ҕа ыыппыттара. Манна сыһыаран суруйдахха, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн саха сүөһүтүгэр 7 тирэх хаһаайыстыба баарыгар төрүт баайбыт чиэппэрэ иитиллэр.

Тастан киирбитэ итиччэ эрэ. Онон эбиллии, “Саха сүөһүтэ” УПХТ кылаабынай зоотехнига Андрей Турантаев быһааран этэринэн, ньирэй төрүөҕүн ылыыны үрдэтии суотугар ситиһиллибит. Ол курдук, ааспыт сылга 329 ньирэй төрөөбүт (иллэрээ сылтан 85-нэн элбэх) уонна төрүөҕү тыыннаахтыы ылыы көрдөрүүтэ эмиэ үрдээбит – 89 бырыһыаҥҥа тэҥнэһэр (2021 с. 86 бырыһыан этэ).

Андрей Андреевич инникитин үлэни-хамнаһы өссө кэҥэтэргэ биир улахан харгыс үөскээбититтэн мунчаарарын кистээбэт. “Быйыл 1171 сүөһүнү баар хотоннорбутугар толору кыстатан туруорабыт. Аны саас 400-тэн тахса төрүөҕү ылыахтаахпыт. Оччотугар ханна даҕаны батарар кыахпыт суох. Кэлэр кыстыкка эбии 200 төбө турар миэстэтин быһаардахпытына эрэ кыһалҕаттан тахсар кыахтаахпыт”, – диир кылаабынай зоотехник.

Хааһына тэрилтэтэ үлэтин саҕалыаҕыттан 2020 – 2022 сылларга 780 сүөһү турар хотоннорун, үөһэттэн үбүлэнэн, тутан киллэрдэ: Таастаахха 150 уонна 80 миэстэлээх икки куорпуһу, Сүлдьүкээргэ 200, “Акана” уонна “Өргөннөөх” отделениеларыгар 100-түү, Саккырыырга 150 төбө сүөһүгэ суоттаммыт тутуулары.

Былырыын саас-сайын “Таастаах” отделениеҕа сайылык уонна билим стационарыгар аналлаах эбийиэктэри тутан киллэрбиттэрэ. Аммаҕа Болугур нэһилиэгэр “Күллэги” отделение сүөһүтүгэр саҥа хотон туттараары, олбоҕун бэлэмнээн, буорун үлэтин бүтэрбиттэрэ. Былаанныылларын курдук, быйыл сайын “күллэгилэргэ” 100 уонна “Кылыс” отделениеҕа (Куорунай) 180 эбэтэр 150 миэстэлээх хотоннор тутулуннахтарына эрэ үөскээбит балаһыанньаттан тахсыахтара. Холобур, “кылыстар” 100-тэн тахса сүөһүнү сопхуос саҕана 1980-с сылларга тутуллубут эргэ мас хотоҥҥо туруораллар. Хаарбах тутуу хаһан баҕарар “сохсолоон” кэбистэҕинэ көҥүлэ.

“Саха сүөһүтэ” УПХТ үүммүт сылга саҥа хотоннор тутуллалларын аахсан, сүөһүтүн ахсаанын 1345 төбөҕө, о.и. 442 ыанньыкка тириэрдэргэ соруктанар. Үлэ-хамнас этэҥҥэ баран истэҕинэ, аны 2-3 сылынан 1,5 тыһыынчаҕа сананаллара илэ-чахчы туолара бу турдаҕа.

Ил Дархан Айсен Николаев “Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыы стратегическай хайысхаларын туһунан” Ыйааҕар 2024 сылга диэри саха сүөһүтүн эстэр туруктан таһаарар инниттэн төрүөх биэрэр ынах ахсаанын 660-тан 1000 төбөҕө тириэрдэр соругу туруорбута. Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ АПК 2022 сыллааҕы үлэтин түмүктэрин отчуоттаабытыттан сирдэттэххэ, саха сүөһүтэ бары киэптээх хаһаайыстыбаларга 2900 төбөҕө, ол иһигэр ынаҕа 1051 төбөҕө тиийбит.

Өрөспүүбүлүкэ үтүөлээх зоотехнига Андрей Турантаев: “Биһиги, саха сүөһүтүн иитээччилэр бары, Ил Дархаммыт туруорбут соругун бастакы түһүмэҕин көмөлөөн толордубут, ол эбэтэр төрүт сүөһүбүтүн эстэр кутталлаах кирбииттэн таһаардыбыт. Аны хаанын-удьуорун харыстаан туран, киэҥник тэнитиэх тустаахпыт ”, – диир. Онуоха, базаны хаҥатыы, саҥа хотоннору тутуу урутатан быһаарыллара эрэйиллэр буолбутун үбү-харчыны дьаһайар дуоһунастаах дьон долоҕойдоругар хатыылларыгар эрэниэҕиҥ.

Сигэ: UlusMedia