“Муниципальнай реформа”: тэҥнэһии суола – кырдьыгынан дьаһаныы

Кэнники кэмҥэ “олохтоох салайыныыны уларыта тутуу” (муниципальнай реформа) туһунан элбэх кэпсэтии барар. Идэбитинэн үксүн куһаҕаны түүйэбит. Холобур, Усуйаанаҕа кыһыл көмүһү хостуур ухханыгар нэһилиэктэри суох оҥоруу баран эрэр диэн буолар. Көмүсчүттэр “харыыта суох” үлэлииллэрин туһугар олохтоох нэһилиэнньэни “кыйдыы” сатыыллар диэн уорбалааһын баар. Көмүс хостооһунугар туттуллар “цианидтарынан” сүһүрдүөхтээхтэр, салгыы атом станциятын дьаатынан ситэрэн биэриэхтээхтэр диэн.

Дьэ, бу улахан буруйдааһын. Дьиҥэ, хапытаал тутулугар олорорбут быһыытынан, онтон соһуйуо суохтаах этибит. Ол курдук, хапытаал силигирии сайдыбыт, дьиҥнээх “буржуазия диктатуратын” дойдуларыгар АХШ-гар, Канадаҕа “хотугу нэһилиэктэри” суох оҥорбуттара ыраатта. Онно баахта бөһүөлэктэрэ эрэ бааллар. Санаан көрүҥ, ханнык хапыталыыс сүүсчэ киһилээх дэриэбинэни хааччыйаары миллиардынан үбү иэс ылан туран “хотугу таһаҕаһы” (северный завоз) таскайдыаҕай?

Өйдүүр инигит, сэбиэскэй былаас эстээтин кытта хотугу бөһүөлэктэри эһии саҕаламмыта. Дьоҥҥо “дьиэ сертификатын” биэрэн туран “материкка көһөртөөһүн диэн тугуй? “Социальная разгрузка северных территорий” диэн ааттанар. Ол аата, хостонор баайдаах сирдэри дьонтон босхолооһун.

“Ельцин былааһа”, “семья” эбэтэр “семибанкирщина” диэн ааттанар “судаарыстыбаннай мафия” эстибэтэҕэ буоллар, ол, бука, ситиһиилээхтик түмүктэммит буолуо этэ.

***

Дьиҥэ, олохтоох салайыныы Саха сиригэр суоҕун тэҥэ. Чэ, аҕыйах куоракка онон-манан баар буолуон сөп эрээри, оннооҕор Дьокуускай дотацияҕа олорор. Бэйэтин үбүнэн хааччынар муниципалитет суоҕун тэҥэ.

Ол иһин олохтоох салайыныыны олоххо киллэрбит бэрэсидьиэн Вячеслав Штыров “муниципальнай оройуоннар” диэн өйдөбүлү олохтообута. Дотацияларынан үбүлээһини сүрүннүүр туһуттан.

“Муниципальнай реформаны” утарар дьон 131 №-дээх “РФ олохтоох салайыныыны тэрийии сүрүн бириинсиптэрэ” сокуоҥҥа сигэнэллэр эрээри, сокуон быһыытынан туох баар муниципальнай тэриллиилэр биир тэҥ статустаахтар. Бэры тэҥнэр – “тойон-хотун” диэн суох. Дьокуускайы кытта, холобур, Үөһээ Бүлүү Туобуйата тэбис тэҥ бырааптаах. Оттон Тиксии Таймылыырга, дьиҥэ, тойоргуур кыаҕа суох.

Ол эбэтэр, Саха сиригэр олохтоох салайыныы хайдах эрэ “сокуоннайа суох” тутуллаах курдук. Ол гынан баран, муниципальнай оройуоннар бааллара эмиэ наада – үбү-харчыны тыырар кииннэр буоллахтара. Харчы сырыытыгар “субординация” наада.

Ол курдук, олохтоох салайыныы кыаҕыран истэҕин аайы дотациялааһын сыыйа-баайа кыччыахтаах, бүтэһигэр букатын да суох буолуохтаах диэн этэ. Ону ким да итэҕэйбэт этэ да буоллар – нэһилиэктэр ханнааҕы “ырыынактарыгар” харчы оҥоруохтарай!

Онон “муниципальнай реформа” ыытыллара уолдьаспыта ыраатта. Муниципалитеттар “харчы оҥорботтор”, син биир өрөспүүбүлүкэ үбүттэн аһаан-сиэн олороллор. Нэһилиэктэр син биир улуус дьаһалтатын өрө мыҥыыллар. Туох баар тутуу, уматыгынан, уотунан-күөһүнэн, үлэнэн-хамнаһынан хааччыйыы – барыта  өрөспүүбүлүкэ сүнньүгэр.

Муниципалитеттар сокуонунан тэҥ бырааптаахтара атааннаһыыны үөскэтэр. Холобур, Ньурбаҕа улуус уонна улуус киинин баһылыктара тугу былдьаһалларый? Куорат мээрэ дьээбэ соҕус толкуйдаах буолан биэрдэ – өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтү тыырыыны Ньурба улууһун дьаһалтатыгар биэрбитин сөбүлээбэт. Уруккутун курдук өрөспүүбүлүкэ тыырдын диир. Үп-харчы олохтоох салайыныы дьаһалыгар киирэрин сөбүлээбэт олохтоох салайыныы баһылыга баара, туһугар, дьикти. Кини туох диэбитэй? Итинник дьаһайаҥҥыт биһигини бэйэ бэйэбитин кытта өстөһүннэрэ сатыыгыт диэн!

Бүлүүгэ улуус баһылыга уонна куорат мээрэ эмиэ туох эрэ атааннаахтара сири-буору аннынан иһиллэр.

Атааннаһыыттан туох да үчүгэй тахсыбат. Дьоҥҥо, дьыалаҕа-куолуга алдьатыылаах быһыы. Ол кэриэтэ, аллайыахалар холобурдарынан, дьаһалталары холботолоон кэбиспит көнө курдук. Таарыйа Ньурбаны кытта силбэһэ сытар Октябрьскай (Антоновка), Сүлэ нэһилиэктэрэ туспа муниципальнай тэриллии буолаллара туохха туһалааҕый?

Дьокуускай управаларынан, сэлиэнньэлэр дьаһалталарынан биир “куорат уокуруга” буолан олороро куһаҕана суох. Арай Жатай туспа “куорат уокуруга” буолбута “сыа быыһыгар былчаххай” кыбыллыбытын кэриэтэ.  

Аллайыаха кэнниттэн уларыта тутуу Усуйаанаҕа барыахтаах.

Уларыта тутуу хотугу улуустартан саҕаламмыта, дьиҥэ, үбү-харчыны кэмчилээһин эрэ буолбатах.

Холобур, Усуйаанаҕа уон нэһилиэк баарыттан Депутатскай уонна Хаһааччыйа эрэ тыһыынчаттан тахса дьонноохтор. Оттон судаарыстыбаннай бырагырааммаларга тыһыынчаттан тахса нэһилиэнньэлээх эрэ муниципальнай тэриллиилэр кыттар кыахтаахтар. Ол эбэтэр, Усуйаана улууһа бары нэһилиэктэрин холбоон 7 тыһыынча нэһилиэнньэлээх муниципальнай тэриллии буолара кинилэргэ барыстаах буолан тахсар. Онтон атына уларыйбат. Нэһилиэктэр баһылыктарын талалларын дуу, аныылларын дуу дьокутааттара бэйэлэрэ быһаарыахтара.

Биллэн турар, киин улуустарга уонна Бүлүү улуустарыгар балаһыанньа атын. Онно даҕаны, Ньурба холобуругар этиллибитин курдук, “бөдөҥсүтүү” барыах айылаах муниципалитеттара суох буолбатахтар. Аны туран, олохтоох салайыныы аата олохтоох салайыныы. Барытын дьон былааска бэрэстэбиитэллэрэ, ол эбэтэр дьокутааттар быһаарыахтара.

“Муниципальнай реформа” сүрүн соруга тугуй? Мин санаабар, РФ 131 №-дээх сокуонугар сөп түбэһиннэрии. Биллэн турар, Таймылыыр Тиксиини кытта тэҥнэһэр кыаҕа суох. Оттон сокуон ирдэбилинэн “тэҥнэһиэхтээх”. Оччоҕуна?

Биир эрэ суол баар – тэҥнэһии кыаллыбат буоллаҕына, кырдьыгы өрө тутар сөп. Кырдьыктаахтык дьаһаныы – кыччыгый муниципалитеты улахан муниципалитет “хонноҕун анныгар” уктуохтаах. Сокуон аата сокуон – тэҥэ суох муниципалитет суох буолуохтаах.

Суолласта, сулласта – Сур.