Ил Түмэн быыбара уонна үөһээ бүлүүлэр холобурдара

 Биһиги, Арассыыйа бары олохтоохторо, муҥутуур былааһынан бэрэсидьиэни, аҕа баһылыгы, бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин, биир тылынан эттэххэ, ситэриилээх былааһы ааҕабыт. Оннук үөрэнэн хаалбыппыт – үтүө санаалаах дуу, уордаах дуу ыраахтааҕы былааһыгар. Ону баара, дьиҥинэн, саамай үрдүкү былааһынан парламент, Саха өрөспүүбүлүкэтигэр Ил Түмэн, ол эбэтэр, норуот былааска бэрэстэбиитэллэрэ буолаллар эбээт.

Биири бигэтик этэр наада: “карманный парламент” диэн өйдөбүл баар – саамай алдьатыылаах быһыы-майгы. Тоҕо диэтэххэ, бу глобальнай далааһыннаах албыннааһын буолар: дэмэкирээтийэнэн сирэйдээн талбытынан дьаһайыы албаһа!

Оттон дэмэкирээтийэ хайдах буолуохтааҕын, Ил Түмэн хайдах үлэлиэхтээҕин үөһээ бүлүүлэр ырылыччы көрдөрдүлэр.

Холобур, ыаһах аайы ыстал буолбут өртөөһүн боппуруоһун көрүҥ. Саха саҥалаах барыта билэр – биһиги уйаара-кэйээрэ биллибэт тайҕабытыгар ойуур урут да умайара, билигин да умайар, инникитин да умайыаҕа. Кураанах абырҕал, кур лаҥха, киһиргэс сэтиэнэх мунньуллар майгытын тухары.  

Биһиги өбүгэлэрбит хаһан баҕарар киһи-сүөһү баар сиригэр “уот аһылыгын” аҕыйатар мөккүөрдээхтэрэ. Оттон саамай умайымтыа тугуй? Биллэн турар, кур от – лаҥха, сэтиэнэх. Дьэ, өртөөһүн биир сүрүн сыалынан-соругунан маны суох оҥоруу буолар. “Буорахтаах буочука” үрдүгэр олорбот туһугар.

Оттон өртөөһүн ходуһаҕа, сылгы хаһыытыгар туһата ханнык баҕарар саха киһитигэр биллэр.

Былыр диир эбит буоллахха, сэбиэскэй кэмҥэ лесхоз үлэһиттэригэр сааскы өртөөһүн, дьэ, күүстээх үлэ күннэрэ буолаллара. Сопхуостар, отделениелар салалталарын, баһаарынайдары кытта биир ситимнээх үлэ. Бэрт кылгас кэмҥэ, биир, муҥутаатаҕына икки нэдиэлэ иһигэр. Ыраас сиргэ хаар сиэммит, ойуурга хаар өссө сытар эрдэҕинэ.

Биллэн турар, сопхуостар эстибиттэрин, лесхоз үлэһиттэригэр күүстээх “оптимизация” ыыппыттарын кэнниттэн, биирдиилээн дьон өрт уотун куоттараллара, онтон сылтаан ойуур уота турара элбээбитэ.

Оччотугар ойуур уота өртөөһүнтэн буолбакка, туох да хонтуруола, бэлэмнэниитэ суох балай уоттааһынтан турар диэн Ил Түмэн федеральнай кииҥҥэ туруорсуохтаах этэ. Боппуруос ис хоһооно арылхай, терминология чуолкай буолуохтаах. Кырдьыга, Судаарыстыбаннай дуума үгүс дьокутаата Москваны “курдуур суолтан” ырааҕы көрбөт дьон буоллаҕа. Ол эбэтэр, “весенний пал” лесхоз, МЧС, наука уонна да атын интэриэстээх уонна эбээһинэстээх тэрилтэлэр кыттыгастаах “кэлим тэрээһиннэр” (комплексные мероприятия) кэннилэриттэн, сөптөөх кэмҥэ, табыгастаах усулуобуйаҕа ыытыллыахтааҕын туһунан туруорсуу баар буолуохтаах этэ.

Ону баара, билиҥҥи дьокутааттар, этэргэ дылы, “бэйэлэрин кэмнэрин оҕолоро”. Ол аата тугуй? Барыны барытын харчы быһаарар үйэтэ – “кыһыл көмүс тарбыйах”.

Холобур, бүтүн Арассыыйа үрдүнэн араллаан төрдө буолбут “ыт сокуонун” ылан көрүҥ. Дьокутааттар уонна былаас бэрэстэбиитэллэрэ туох дииллэр этэй? “Ээ, син биир кыайтарбат”. Тоҕо? Дьокутаат Бурматов эргимтэтигэр ыт аһылыгын оҥорууга, ону атыылааһыҥҥа, хас дэриэбинэ аайы баар ыт питомниктарын ол аһылыгынан хааччыйыыга баллайар баһаам харчы эргийэр, ону хайдах кыайыаххыный диэн буолар. Бүттэҕэ ол!

Субу соторутааҕыта Үөһээ Бүлүү улууһун баһылыга Владимир Поскачин “Биир ньыгыл Арассыыйа” партияттан тахсыыта, Ил Түмэҥҥэ дьокутаатынан турарга быһаарыныыта үгүс дьону мунаардыбыта.

Хата, бэйэтэ бэрт чуолкайдык быһаарбытын көрбүт-истибит буолуохтааххыт. Былаас баартыйатын үгүс быһаарыыларын кытта сөбүлэспэтин, ол иһин Ил Түмэҥҥэ дьокутаатынан турарга быһаарыммытын эппитэ.

Кини эппитин дьыаланан дакаастыыр дьонтон биирдэстэрэ буолар.

Быһаас баһылык Владимир Поскачин дьаһалынан, бары өттүнэн көрөн-истэн, хааччыйан, тэрийэн Сургуулук Ыйылаһыгар өртөөһүнү ыыппыттара. Бу күннэргэ Тыа хаһаайыстыбатын билим-чинчийэр институтун учуонайдара өртөммүт сири үөрэттилэр.

Дьэ, итинник буолуохтаах этэ – саха норуотун, тыа сирин үлэһит дьонун интэриэстэрин туруулаһыы. Мантан салгыы Москва куоракка туруорсуу, өртөөһүн быраабылаларын билимҥэ, куттала суох буолуу тосхоллоругар олоҕуран оҥорууну ситиһии, сокуонунан бигэргэтии барыахтааҕа буолуо, бука. Арассыыйаҕа барытыгар буолбакка, ураты усулуобуйалаах Саха сиригэр сыһыаннаан.

Бу эбээт, Ил Түмэн сүрүн анала, дьиҥэ!

“Киһи киһиттэн өппөт” диэн сымыйа, барытын тугунан эрэ чорбойор дьон быһаараллар. “Уоп курдук орто” дьону хамсатар кыахтаах лиидэрдэр.

Биллэн турар, Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ кыайбыт баартыйаттан, бука, “Биир ньыгыл Арассыыйа” кэккэтиттэн талыллар буолуохтаах. Ол эрэн, дьокутааттар бары тэҥ статустаахтар, оттон “председатель” диэн “мунньаҕы ыытааччы” диэн өйдөбүллээх буоллаҕына, “спикер” диэн тылбай-өспөй буолааччы диэн. “Тыллаах чыычаах”.

Онон Ил Түмэҥҥэ дьон-сэргэ, саха норуотун туһугар туруулаһар хас баҕарар лиидэр баар буолуон сөп. Онон балаҕан ыйыгар буолар быыбарга Саха сирин дьиҥнээх патриоттарын, дьон-сэргэ дьиҥнээхтик эрэнэр дьонун талыах тустаахпыт. Баай киһи, тыый, улахан тойон диэн “куоһурдарга” албыннаппакка.

Баары баарынан, суоҕу суоҕунан – СУР.