Аныгы кэм тосхоло: Тыа дьахтара – омук кэскилэ

Онон-манан кубулдьуппакка эттэххэ, күн бүгүн саамай иэдээммит дьахтар төрөөбөтүгэр сытар. Уонна туохха да буолбатах.

Оҕо төрөөһүнүн  суумаламмыт коэффициена (суммарный коэффициент рождаемости) диэн баар – омук уонна судаарыстыба демографиятын саамай арылхайдык көрдөрөр туоһу. Ол аата, төрүүр сааһыгар сылдьар дьахтар (15 – 49 саастаах) ортотунан хас оҕолоох буолуохтааҕын көрдөрөр коэффициент. Бу үүнэн-чэчирээн барар көрдөрүү буолбатах, омук төрүөҕэ төннүбэтин туһугар бачча буолуохтаах диэн.

Билигин бу коэффициент 2,1 буолара  ирдэнэр, ол эбэтэр, төрүүр саастаах дьахтар саамай кырата 2,1 оҕолоох буолуохтаах.

Саха сиригэр бу тыын көрдөрүүгэ ырааҕынан тиийбэппит: 2020 сыллаахха – 1,86; 2021 сыллаахха 1,73. Оттон 2022 сыллааҕыны булбатым.

Ол эбэтэр, төрүөхпүт куугуначчы төннөр.

Арассыыйа көрдөрүүтэ 2023 сылга 1,4 буолбут. Уопсайынан, дойду үрдүнэн үүнэр-сайдар демографиялаах икки эрэ омук баар: Тыва – 2,94 уонна Чечня –  2,50.

Алтай Өрөспүүбүлүкэтэ тыын көрдөрүүгэ кыранан тиийбэт –2,08.  

Оҕо сырыттахха оҕонньоттор кэпсэтэр буолаллара: “Дьахтар үөрэхтэннэ, дьэ, буруобут сабыллар буолла”, – диэн. Ону оччотооҕу мандай омнуолуу саныыр буоларым.

Сайдыы дуу, самныы дуу хаамыыта. Утарсар кыах суох курдук. Ол эрэн, өлөр-хаалар күҥҥэ кыахпыт иһинэн кутугунайан көрүөхпүтүн наада этэ.

Онуоха биир эрэ хайысха баар – тыа сирин сайыннарыы.

Мин санаабар, төрүт сиэри-силиги тутуһан олорор омуктар эрэ элбэх оҕолоноллор. Традицияны. Холобур, ислам итэҕэллээхтэргэ элбэх оҕолонуу, халыҥ аймаҕынан тутуһан олоруу – традиция. Үйэлээх үгэс.    

Оттон саха омук төрүт сиэрэ-майгыта ханна сөҥөн сытарый? Биллэн турар, тыа сиригэр. Ол курдук, былыр да, быйыл да, тыа дьахталлара куораттардааҕар элбэх оҕолонор буолаллара.

Тыа сиригэр дьон олоҕун тупсарыыга, олорор усулуобуйаны куорат киэнигэр чугаһатарга үлэ барбат диэҕи сатаммат.

Ол эрэн, арыый сорунуулаах соҕустук дьаһаннахпытына сатаныыһы. Холобур, тыа сиригэр олорор элбэх оҕолоох дьахталларга хамнас төлүүрбүт хайдах буолуой? Бу боппуруос сүтэн хаала-хаала күөрэйэр буолбута ыраатта.

Билигин Саха сиригэр 32 тыһыынча элбэх оҕолоох ыал баара биллэр. Балар ийэлэригэр, холобур, 20 тыһыынчаны (тыа сиригэр додо курдук хамнас) төлүүр буоллахха, ыйга 640 мөл. солкуобай тахсар. Биир оскуола тутуутун быйылгынан сыаната. Тос курдук харчы. Балартан куорат дьахталларын көҕүрэттэххэ, бука, 400 мөлүйүөн иһинэн-таһынан буолуоҕа.  

Саха омук кэскилигэр итиччэни кэрэйиэхпит дуо!

Оччотугар дьон куоракка дьулуһуута арыый да аматыйыа этэ. Сирбит, нэһилиэктэрбит кураанахсыйыылара бу улахан иэдээн эбээт. Барда да төннүбэт. Сир баайын хостооччу “олигархтар” баҕарар баҕалара – “социальная разгрузка территорий”.

Ону кытта тутуу тэрилтэлэрэ тыа сиригэр толору хааччыллыылаах дьоҕус коттедж-дьиэлэри тутарга идэтийэллэрин көҕүлүөххэ сөп этэ. Сөп буолуо, саха дьонун аҕыйах сылынан “геттоларга” кубулуйар кэскиллээх “ыт уйатын саҕа” кыбартыыраларынан манчыыктаан бүттүннэр, кэскилгэ үлэлээтиннэр. Оччоҕуна ол дьиэлэри тутууга олохтоох саха уолаттара үлэлиэ этилэр буоллаҕа.

Дьахтар – саха омук анала уонна кэскилэ. Аҕыйах сыланан хойутааһын барыа, арбаҕастаах да абыраабат майгыта үөскүө. Иһэ үлүннэҕинэ биэс уонча сыл хаалла.

Хайдах эбитэ буолла, эһиги туох дии саныыгыт?

Соҥуоруста, сурукка тистэ – СУР.