Тыа хаһаайыстыбатыгар уот содулуттан тахсыбыт хоромньу кээмэйэ, сүнньүнэн, билиннэ

Ойуур уота тыа хаһаайыстыбатын эмиэ хаарыйбытын уонна туох хоромньуну оҥорбутун туһунан эрдэ иһитиннэрэн, билиһиннэрэн турабыт. Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин ыксаллаах быһыыга-майгыга салаатын салайааччыта Виталий Никитин “Сир үлэтин сулууспата” судаарыстыба бүддьүөтүн тэрилтэтин тутаах исписэлииһэ Геннадий Руфовтыын уоттан обургутук эмсэҕэлээбит хаһаайыстыбалардаах Ньурба уонна Сунтаар улуустарыгар үлэлээн кэллилэр. Онтон аны Томпоҕо айаннаатылар.

– Виталий Викторович, миэстэтигэр тиийэн эмсэҕэлээбит хаһаайыстыбалары көрдүгүт-иһиттигит. Төһө хоромньу тахсыбыт диэн аахтыгыт итиэннэ эмсэҕэлээбиттэргэ көмө туохха оҥоһуллуой?

– Мин ыксаллаах быһыы-майгы салаатыгар 20-тэн тахса сыл үлэлэһэн кэллим. Онон федеральнай министиэристибэни кытта элбэхтик алтыһабын. Салалтабыт сорудаҕынан хоромньулаахтарга көмөҕө анньыһан көрдүбүт гынан баран, РФ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ ойуур уотуттан  тахсыбыт хоромньу 8 көрүҥүттэн 2-тин эрэ ылынна. Онно киирэллэр: 2015 сылтан бэттэх тутуллубут күрүө уонна былырыын сайын оттоммут от. Министиэристибэҕэ быйыл резервнэй пуондаттан харчы биэрбэтэхтэр. Ол иһин дойду бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлэ М.В.Мишустиҥҥа көмөнү суһалсытарга көрдөһөн, Ил Дархаммыт аатыттан сурук суруйдубут.

Өрөспүүбүлүкэ үс улууһугар 38 км кэриҥэ уһуннаах күрүө уонна түөрт улууска 463,7 туонна кур от уокка былдьаннылар. Күрүөҕэ саамай элбэх сүтүктээхтэр – сунтаардар. Бу улууска 25 км усталаах күрүө умайбыт. Ньурбаҕа 8,46, Томпоҕо Кириэс Халдьаайыга 4,5 килэмиэтирдээх күрүө-бүтэй туһаттан таҕыста. Кур оттон Ньурбаҕа 314,7, Сунтаарга 125 туонналыыны былдьаттылар. Намҥа 20, Томпоҕо 4 туонна от күл-көмөр буолла. Инньэ гынан, Ньурбалаах Сунтаарга кур окко 1 мөл. 207 тыһ. солк., күрүөҕэ 436,5 тыһ. солк. суумалаах хоромньуну көрсүбүттэрин аахтыбыт. Томпону, Намы киллэрэн туран, барыллаан ааҕыынан, хоромньу бүттүүн кээмэйэ 1,7 мөл. солкуобайтан тахсара сабаҕаланар. Бу испииһэккэ биирдиилээн ыаллар хоромньулара киллэриллибэтэ, тоҕо диэтэххэ, көмө чопчу тэрээһиннээх хаһаайыстыбаларга (бааһынайдарга, кэпэрэтииптэргэ) эрэ оҥоһуллар. Манна даҕатан эттэххэ, ыаллар халаан уутугар оҕуруоттарын аһа, хортуоппуйдара эмсэҕэлээбит уонна сүөһүлэрэ-сылгылара былдьаммыт буоллаҕына биирдэ хоромньуларын толуйууга көмө ылаллар.

– Ойуур уота көрдүгэнниир сүрүн төрүөтүн туохха көрөҕүн?

– Маҥнайгы уот туруоҕуттан хаһаайыстыбалары хонтуруоллуу олоробут. Чуолаан, болҕомтобутун сылгы базаларын, сайылыктары, отчуттар үүтээннэрин, алааска, сыһыыга турар кур оттору уоттан харыстааһыҥҥа уурабыт. Хаартаҕа көрдөххө, термо-туочука олус элбэх курдук. Дьиҥэр, ханна бөх умайарын, өрүс арыытыгар өрт уотун ыыппыттарын барытын көрдөрөр. Ону ааҕа, хонтуруоллаһа олоробут. Миэстэтигэр исписэлиистэринэн чуолкайдатабыт. Ил Дархаммыт Айсен Николаев ойуур уота үксүгэр кураанах чаҕылҕантан турар диэн бэлиэтиирэ сөп. Сир-уот аһара кууран-хатан турар, урукку уулаах угут сирдэр уоланнар, дьэбэрэнэн көрөн сыталлар. Ньурбаҕа, Сунтаарга сылдьан көрдөххө, сирдэрэ өҥ буордаах буолан, олус көпсөркөй, туорпатыҥы эбит, ол куурбута-хаппыта буораах курдук, элбэх иэннээх ходуһа, мэччирэҥ уокка былдьаммыт.

– Өртөөһүнү бобуу  содула дии санаабаккын дуо?

– Кырдьык, урут кыстык кэнниттэн ходуһалары өртөөһүн сир ахсын от үүнүүтүн үрдэтэргэ улахан суолталаах хампаанньа быһыытынан ыытыллар буолара. Ол сокуонунан бобуллан турар. Тыаҕа сырыттахпына, кырдьаҕастар билиҥҥэ диэри ыйыталаһаллар, көрдөһөллөр, туруорсаллар. Өртөөһүнү үөһэттэн маҥнай хааччахтыылларын саҕана, миниистиринэн П.Н.Алексеев олордоҕуна, Саха сирин уратытын аахсан, федеральнай таһымҥа көҥүллүүллэригэр туруорса сылдьыбыппытын ылымматахтара. Сатахха, ол кэмҥэ Забайкальеҕа, Амурга саас саҕаланыаҕыттан уот туруута күүһүрбүтэ. Биһиги, министиэристибэ исписэлиистэрэ, бэрэстэбиитэллэрэ, саас ахсын 50-ча нэһилиэккэ халаан уутуттан хайдах харыстанарга үөрэх ыытабыт уонна таарыйа өртөөһүҥҥэ өйдөтөр-сэрэтэр үлэни ыытабыт. Ол түмүктээх буолла дии саныыбын. Кэлиҥҥи сыллары ырытан, тэҥнээн көрдөххө, өртөөһүнтэн уот туруута лаппа аҕыйаата, быйыл суох диэххэ сөп. Үс киһини туттубут диэбиттэрэ гынан баран, иккитэ – үлэтэ суох биэнсийэлээх дьон, үһүстэрэ – хаһаайыстыба үлэһитэ. Ити уоттар тутатына умулларыллыбыттара. Өртөөһүнү хонуу хаара бараатын, тыаҕа хаар сытар эрдэҕинэ кэмигэр көрө-хонтуруоллуу сылдьан ыытар буоллар, туһаттан атыны аҕалыа суох этэ. Оччоҕуна бу курдук суоһар уоттар даҕаны намырыах этилэр буоллаҕа. Ил Дархаммыт өртөөһүн курдук төрүт үгэспитигэр сөптөөх быһаарыыны ылыныа диэн эрэнэбит. Арай, улуустартан, нэһилиэктэртэн олохтоох салайыныы уорганнара тоҕо сэниэлээхтик туруорсубаттара эбитэ буолла?.

Кэпсэттэ Василий НИКИФОРОВ.

Сигэ: https://minsel.sakha.gov.ru/