М.Г. Сафронов аатынан Саха сиринээҕи Тыа хаһаайыстыбатын билим-чинчийэр институтун үлэһиттэрэ саҥа талыллыахтаах Дьокуускай куорат баһылыгар баҕа санаалара уонна туруорсуулара

Эрэнэбин уонна итэҕэйэбин

Саха сиринээҕи ТХНЧИ дириэктэрэ, РНА чилиэн-кэрэспэдьиэнэ, РФ уонна СӨ наукаларын үтүөлээх диэйэтэлэ, биология билимин доктора Владимиров Леонид Николаевич:

• Дьокуускай куорат баһылыгын быыбара чугаһаатар чугаһаан иһэр. Онон сибээстээн мин эмиэ бэйэм санаабын тиэрдиэхпин баҕарабын. Киин куораппытыгар үлэтэ үтүө түмүктээх, дьаныардаах уонна дьулуурдаах мээр талыллара наада. Бэйэм Дьокуускай кытыытыгар төрөөбүтүм, манна улааппытым уонна үөрэммитим, онон төрөөбүт куоратым инники дьылҕата миигин долгутар.

Куорат сайдыахтаах уонна Арассыыйа Хотугулуу-Илин өттүгэр, Уһук Илиҥҥэ уонна бүтүн Сибиир да үрдүнэн  биир бастыҥ куоракка кубулуйуохтаах. Манна оҥорон таһаарыы баар буолуохтаах, ол кээмэйэ кэҥиэхтээх, араас өҥөнү оҥоруу, үөрэхтээһиҥҥэ, доруобуйа харыстабылыгар, тыа хаһаайыстыбатыгар уонна да атын хайысхаларынан үлэ-хамнас күүскэ тэнийиэхтээх, сайдыахтаах. Дьон-сэргэ бары өттүнэн тупсаҕайдык уонна дьоһуннаахтык олоруохтаах. Кыһынын сылаастык-сымнаҕастык, ДьУоКХ, уот-күөс саахалын алдьархайа диэни билбэккэ, сайынын куораппыт айылҕаны кытта дьүөрэлэспит култуура киинэ буоларын билэн, чэбдик салгынынан тыынан олоруохтаах.

Куорат кыһалҕата диэн хара баһаам, ону быһаарыыга биир-икки сылынан уоҕа хараабат, биэс-уон сыл тигинэччи үлэлиир эдэр, эрчимнээх дьон “харытын ньыппарыныахтаах”. Бэйэлэрин кэнниттэн суол-иис хаалларар, куорат олохтоохторо ону чахчы да билинэллэрин, дьон туруорсуута мэлдьи болҕомтоҕо ылылларын, олоххо киирэрин курдук.

Биир оннук киһинэн Григорьев Евгений Николаевич дии саныыбын. Ол буолан ааспыт дебаттар кэннилэриттэн өссө күүһүрдэ. Ити иннинэ кини өрөспүүбүлүкэ биллэр-көстөр учуонайдарын кытта көрсүспүтэ, тус бэйэм Дьокуускай куорат “аграрнай курдааһынын” боппуруостарыгар эмиэ көрсө сылдьыбытым. Киһи сэргиирэ диэн, кини бары боппуруостарга чопчу көрүүлэрдээх, толкуйдаах, ону кытта туохха барытыгар сүбэ көрдүүр идэлээх эбит. Манна туох нааданый, маны хайдах оҥоруохха сөбүй, эн санааҕар хайдаҕый диэн. Бу киһини сэргэхситэр. Мээнэ ыйытыахха эрэ диэн ыйыппат, барытын аҕытаассыйатыгар, тыл этэригэр туһанарын, бырагыраамматыгар киллэрэрин бэлиэтии көрдүм. Ол аата, сылдьарын былаһын тухары билэ-көрө, үөрэнэ сатыыр, барытын иҥэринэр, ырытар эбит. Инновациялары, саҥа технологиялары хабан ылан үлэтигэр туһанарга мэлдьи бэлэм. Оннук “буһарар” дьоҕурдаах киһи ону барытын олоххо киллэрэргэ бэлэм буолар.

Дьэ, мин кинини итинник көрөбүн уонна итэҕэйэбин. Кырдьыга да, эдэрдэргэ итэҕэйбэт буоллахпытына, кимиэхэ итэҕэйиэхпитий?

Киниэхэ чахчы итэҕэйиэххэ сөп. Онуоха кини дойду биир бастыҥ үөрэҕин кыһатын, Бауман аатынан Москватааҕы судаарыстыбаннай техническэй университеты бүтэрбитэ, кэнники сылларга хаһаайыстыбаннай үлэҕэ уопутурбута олук буолар. Тыла-өһө ыллыктааҕа, бииргэ үлэлиир дьонун сыаналааһыннара, эдэр эрдэҕиттэн алтыспыт дьонун, үөлээннээхтэрин санаалара – барыта дьоһуннаах. Итини барытын холбуу тутан сыанаалатахха, кини биһиги биир үүнэн иһэр лиидэрбит диэн бигэтик итэҕэйэҕин. Өрөспүүбүлүкэ итинник эдэр дьону иитэн-үөрэтэн таһаарарынан киэн туттуоххын баҕараҕын. Онон биһиги Евгений Николаевич Григорьевы талан туран, киин куораппыт уонна дьоммут-сэргэбит инникитин иһин куоластыыбыт. Онон кинини өйүүргэ биир санааны ылыныах тустаахпыт.

Мин кини кыайарыгар тоҕо эрэ бүк эрэллээхпин. Дьон итэҕэлин уонна эрэлин, кэтэһэр кэтэһиитин толоруо дии саныыбын.  

Хас быыбар иннинэ туох эрэ саҥаны, дьоһуннааҕы, кэскиллээҕи кэтэһиэх тустаахпыт. Саҥа түһүмэх саҕаланар буоллаҕа. Олоххо аптаах “чудо” диэн суох эрээри, үлэ түмүгэ сотору көстөөччү. Ол курдук, Москва, Петербург, Новосибирскай, бэл, Благовещенскай, Владивосток курдук куораттары көрүҥ. Тэҥҥэ саҕалаабыппыт, тэҥҥэ сайда сатыыбыт эрээри, хаалан иһэбит диэн билиниэххэ наада. Инньэ, Сэбиэскэй кэмтэн лаппа хаалан испиппит, ол эрэн кэнники сылларга куораппыт лаппа тубуста диэххэ наада. Дьэ, бу хаалыыбытын ыллар хаамыынан ситиһэр туһугар киэҥ билиилээх-көрүүлээх, сайдыылаах, аныгылыы үчүгэй үөрэхтээх салайааччылар наадалар. Оннук ыччаттар бааллар, олору биир сыалга-сорукка лаппа кыахтаах, дьаныардаах, билиилээх-көрүүлээх киһи түмүөн сөп. Киһини тардар дьоҕур, атыннык эттэххэ харизма наада. Бу Евгений Григорьевка баар.

Онон мин киниэхэ ситиһиилэри баҕарабын уонна бэйэбит хайысхабытынан бииргэ үлэлиэхпит дии саныыбын. “Агрокурдааһын” кыһалҕаларыгар сүбэнэн-аманан, туһааннаах технологияларынан, биотехнологияларынан… Биир сиргэ олорбокко, үлэлээн-хамсаан иһиэххэ наада.

Онон кулун тутар 28 күнүгэр саҕаланар Дьокуускай баһылыгын быыбарыгар Евгений Николаевич Григорьевы талыҥ диэн ыҥырыахпын баҕарабын.        

Ааптар: Алексей Пудов