Yakutians.com

Новости Якутии

Киһи Киһитэ Килимиэн!⠀⠀

Олохторун бүтүннүүтүн төрөөбүт норуоттарын дьолун-соргутун туһугар анаабыт ньургун уолаттар М.Аммосов,  И.Барахов, П.Ойуунускай, Ст.Аржаков, Ст.Васильев уо.д.а. кыһамньыларынан, Саха Сирэ Иркутскай губерния оройуонуттан  Автономнай Өрөспүүбүлүкэ буолбута.

Саха Өрөспүүбүлүкэтэ Российскай Федерация иһигэр бэйэтин бэйэтэ дьаһанар сувереннай, демократическай государство буолуутун ситиһиитигэр 90-с сылларга үс сүҥкэн кэскиллээх хардыы оҥоһуллубута: Суверенитет туһунан Декларация, саҥа Төрүт Сокуон уонна Федеративнай дуогабар. Бастакы президеммит М.Е.Николаевы кытта бииргэ, биир өйүнэн – санаанан бу үс сүрүн докумуонтан Федеративнай дуогабары Климент Егорович Иванов сүрүннээччи уонна оҥорсооччу буоларын билэбит. Төрөөбүт дойдута чэчирии сайдар түһүн түһэрэннэр, күүстээх үлэни тэрийэн ыыппыттара уонна Максим Аммосов, Исидор Барахов, Платон Ойуунускай ааттарын сэргэ туран ааттанар чиэскэ тиксибиттэрэ.


⠀⠀Климент Егорович оһуохайы өрө туппут, сылаас куттаах, сайдам ыччаттаах Сунтаар улууһугар күн сирин көрбүтэ. Кыра сааһыттан, син эмиэ оччотооҕу оҕолор курдук, аччыктааһын, тоҥуу-хатыы диэн тугун билэн улааппыта, олох тыйыс оскуолатын ааспыта. Ол эрээри ураты чаҕылхай күннээх сырдык алааһа, саймаархай салгына билиигэ кынаттыыр айан аартыгын  аспыта.  Кини бэйэтэ: “Олохпор өрүү, хас да сиргэ арахсар суол төрдүгэр түбэспит айанньыт курдук, тугу эрэ таларга дьулуһарым, хата, дьолбор дьылҕам үтүө хараҕынан көрөн, талбыт суолум табыллыбыт буолар”,-диэн тоһоҕолоон бэлиэтээбитин ыччаттарга холобур эрэ буолуон сөп.

⠀⠀Климент Егорович 1983 сыл ыам ыйыттан 1985 сыл тохсунньутугар диэри Үөһээ Бүлүү оройуонугар ССКП райкомун секретарынан үлэлээбитэ.

⠀⠀Климент Егорович быһаччы тэрээһининэн уонна кэпсэтиитинэн Үөһээ Бүлүү, Мэҥэ Хаҥалас, Уус Алдан комсомольскай тэрилтэлэрин икки ардыларыгар үлэ араас хайысхаларыгар куоталаһыы дуогабарын түһэрсэн, хардарыта дэлэгээссийэлэринэн сылдьыһан үлэ бөҕөтүн ыыппыттара күн бүгүн үтүө өйдөбүл буолар. Ол туһунан бэйэтэ маннык ахтыбыта баар: “Когда Никита Хрущев объединил районы сельскохозяйственные производительные управления, меня направили комсоргом по Вилюйскому производственному территориальному управлению, куда входили комсомольцы Сунтарского, Верхневилюйского, Вилюйского, Ленинского (Нюрбинского), Кобяйского районов. Молодые, задорные, мы не боялись работы, претворяли в жизнь идеи, предложения. Словом, работа кипела! ” (ЯСИА. Климент Иванов: “Важно оставаться человеком”. 26.04.2020 г.).

⠀⠀1983-85 сылларга Үөһээ Бүлүү оройуонугар ССКП райкомун секретарынан үлэлээбитэ. Бу сылларга хаһаайыстыбаҕа эппиэтинэһэ суох сыһыаннаһыыны суох гынарга, ыһыллыыны-тоҕуллууну туоратарга, буруйу оҥорууну аччатыыга, итириктээһин курдук уопсастыба куһаҕан  дьаллыктарын утары үгүс үлэни ыыталаабыта.

⠀⠀Львов Павел Ионович Климент Егорович Иванов туһунан маннык ахтар: “1983 сыллаахха Боотулуу совхоһун парткомун уопсай мунньаҕа миигин секретарынан талбыттара. Ол иннинэ мин эрдэ мунньахха кинини көрсөн өр кэпсэппитим. Райком бюротугар салайааччы киһи быһыытынан үгүстүк сылдьыбытым. Онно кини олус быһаарыныылаах салайааччы буоларын бэлиэтии көрбүтүм. Туох баар боппуруоһу ымпыкчаан-чымпыктаан ырытара, туох эмэ кыһалҕа баар буоллаҕына тута дьаһал ылына охсон быһаарара. Үлэ кэмигэр Көтөрдөөх, Сургуулук, Маҥаас сирдэринэн бииргэ сылдьыталаабыппыт. Онно дьоҥҥо-сэргэҕэ олох эйэҕэс-сайаҕас киһи этэ. Көтөрдөөххө оччолорго үлэлии олорор управляющай Петров Н.К. ынахтары саптарыы үлэтин ыытар уопутун көрө бара сылдьыбыппыт. Онно хотонноро үөһэнэн түннүктээҕин, бэрт сырдыгын сөҕө көрөн, хаһаайыстыбанньык маннык буолуохтааҕын бэлиэтээбитэ. Сургуулукка үлэлиир Ксенофонтов В.Н. бостуук ыччат сүөһүнү төлөһүтүүгэ үлэтин олус астыммыта. 1983 с. Маҥааска саҥа үлэлээн эрэр управляющай үлэтин билсиспиппит. Нэһилиэк инники кэскилин кэпсэппиппит. Нэһилиэктэн 9 км сытар Чоҥоро алааска диэри буор кутуу суолунан бырысыап үрдүгэр айаннаабыппыт. Ардыгар суолбут синньээн биирдии көлөһөбүт салгыҥҥа айаннаан эҥиннээн Климент Егорович куттанан хараҕын быһыта симитэлиирин өйдүүбүн. Бу айан кэнниттэн кини баҕа санаата диэн бу суолу оҥорторуу буолбута. Хомойуох иһин, итини олоххо киллэрбэккэ атын үлэҕэ үрдээн көспүтэ”.

⠀⠀Егор Дмитриевич Иванов, СӨ үөрэҕириитин систематын бочуоттаах ветерана, ССРС, РСФСР үөрэҕириитин туйгуна, Учууталлар учууталлара, “Гражданскай килбиэн” бэлиэ кавалера 1952 сыллаахха Климент Егоровичтыын Н.Г.Чернышевскай аатынан Бүлүүтээҕи педучилищеҕа бииргэ үөрэммиттэр. Оччолорго Климент Егорович студеннар мунньахтарыгар, комсомоллар үгүс тэрээһиннэригэр мэлдьи көхтөөхтүк кыттар, “онно буһан-хатан, уһаарыллан, аҕа табаарыстарыттан үөрэнэн үлэһит буола” үүммүт эбит. Салгыы Егор Дмитриевич тус бэйэтин ахтыытын ааҕыаҕыҥ: “1983 с. бэс ыйыгар Климент Егорович партия Үөһээ Бүлүүтээҕи райкомун бастакы секретарынан быыбарданан кэлбитэ, кини кэлбит  самолетунан кыра кыыһым ийэтинээн Хабаровскайтан үөрэҕин бүтэрэн, икки ыйдаах оҕолоох кэлбиттэрэ, кэргэнэ үөрэнэ хаалбыт этэ. Климент Егорович кэлэрин билбэтэҕим, самолету көрсө оройуон салайааччылара киирбит этилэр. Арай самолеттан Климент Егорович кыһыл оҕо көтөҕүүлээх тахсан кэлэн миигин да, дьону да соһуппута уонна “Дьөгүөр, сиэҥҥин тутан кэбис”,- дии-дии үөрэн-көтөн туран эҕэрдэлээбитэ, дьэ, ол курдук, табаарыһым улахан үлэһит да буолтун иһин боростуойун, дьон киһитэ буоларын сөхпүтүм.

⠀⠀Секретардыы сылдьан Намҥа элбэхтик сылдьара. Нэһилиэнньэ мунньаҕын ыытыан иннинэ дэриэбинэ кыаммат-түгэммэт, иһэр-аһыыр дьонун ыалынан кэрийэ сылдьан кэпсэтэр, киэһэ мунньахха ол дьонун ыҥыртарар этэ, кини ити үлэтин стилэ эбит этэ. Намҥа сырыттар эрэ биһиэхэ сылдьааччы. Кэнники: “Дьөгүөр кэргэнин Матрена Павловна чэйин элбэхтик испитим”,-диэн табаарыстарыгар ахтан аһарар.
⠀⠀Үөһээ Бүлүүгэ аҕыйах бириэмэҕэ үлэлээтэр да, нэһилиэнньэ убаастабылын, ытыктабылын, махталын ылбыта, салалтаҕа улахан авторитеттаммыта. Пенсияҕа тахсан бараммын Уулаах-Ааҥҥа көһөн кэлбитим. Кэнники кэмҥэ доруобуйам мөлтөөн, онно-манна сылдьыбатым. Ону өйдөөн, Климент Егорович училищеҕа үөрэммит куоракка олорор табаарыстарын кытта миигин көрсөн, Уулаахха тахса сылдьыбыта, ол миэхэ улахан үөрүү этэ. Кыһын куоракка кыстыы киирдэхпинэ телефонунан доруобуйам туругун куруук туоһулаһар, солуну кэпсээн сэргэхситэр.

⠀⠀Дьэ, итинник киһиэхэ болҕомтолоохтук сыһыаннаһар, эдэр эрдэҕинээҕи доҕотторун, табаарыстарын умнубат. Мин итинник сайаҕас санаалаах табаарыстаахпынан киэн туттабын”.

⠀⠀Петр Иннокентьевич Иванов комсомольскай, партийнай үлэһит, “Тиссен Пласт” ХЭТ директора Климент Иванов Үөһээ Бүлүү оройуонугар үлэлээбитин туһунан ахтыытыгар Климент Егорович “бэйэтиттэн балыс, эдэр дьоҥҥо өрүү аһаҕас, сайаҕас, өйдөбүллээх сыһыанын” туһунан суруйар. “Саҥа секретарбыт кимиилээх тэрээһиннээҕэ, улгум, судургу дьаһаллааҕа тута биллэн, кистээбэккэ эттэххэ, бүппэт, түмүгэ тута биллибэт общественнай аҥардаах үлэттэн салҕа быһыытыйбыт киһиэхэ, миэхэ сонун буолла. Ол иннигэр өтөр-өтөр “көбүөргэ ыҥырыллар”, сэмэлэнэр отдел үлэһиттэрин үлэтигэр салалтаттан болҕомто олохтонон, көмө оҥоһуллан, көҥүлгэ тахсыбыт курдук саҥа тыын киирдэ. Саҥа секретарбыт республика салалтатыгар, улахан тэрилтэлэригэр тылын ылыннарара, авторитеттааҕа биллэн элбэх делегация, салайааччы үгүстүк оройуоҥҥа кэлэр буолла, отделбыт түбүгэ биллэ үксээтэ. Ол да буоллар, Климент Егорович эрдэ ыҥыран ылан, оройуон иннигэр ханнык хайысхаҕа сүрүн соруктар туралларын, туох эбии тэрээһин ирдэнэрин быһаарсар, биһиги санаабытын үллэстэр, үлэ түмүгүн таһаарарга: “Дьэ, комсомол ииппит хотойдоро, маладьыастар, бэркэ тэрийдигит, өссө эбэн, сүүрэн-көтөн, үлэлээн-хамсаан иһиҥ!” – диэн киһиргэтэн биэрэр” (Климент Егорович Иванов. Серия “Почетные граждане Республики”. Якутск. “Бичик”. 2011 г.) Бу холобуртан көстөрүнэн Климент Егорович ыччат үлэтин сүрүннээччи, кэмигэр хайҕааччы, сүбэһит быһыытынан сыаналанара көстөр.

⠀⠀1984 сыл саас ыам ыйыгар икки төгүл хаар түһэн, ууллан, оройуон сирэ-уота барыта ууга барар кутталламмыта. Климент Егорович бэйэтин ахтыытыгар маннык суруйбута баар: “Билигин да ол көстүү харахпар сотору-сотору ойууланан кэлэр: ырыых-ыраах саҕаҕы кытары силбэһэр нэлэмэн киэҥ уу дьалкылдьыйара”. Ити–сайын харбалаахтар оттуур ходуһалара эбит. Олохтоох “Мелиоводстрой” салайааччытын Петров А.М. кытта оройуон ууга барбыт сирдэрин кэрийэн, кырдьаҕастары кытта сүбэлэһэн, нүөлсүтүү үлэтин ыытар тоҕоостоох кэмэ буолтун өйдүүр. Онон Петров А.М. мелиоративнай үлэ бырайыагын суһаллык оҥорторор. Суот-орочуот быһыытынан ходуһалары куурдар-нүөлсүтэр былааннанар, үп көрүллэр. Урукку ханааллары, шлюзтары сөргүттэрэр. “Ходуһалары куурдар, нүөлсүтэр дьаһалы ситиһиигэ үгүс киһи, тиэхиньикэ туһаныллыбыта. Харбалаахтааҕы, Ороһутааҕы мелиоративнай тиһиктэри таҥан бүтэрбиппит уонна көдьүүстээх түмүгү ситиспиппит”,- диэн суруйар Климент Егорович. Маны таһынан исполком председателэ Сидор Афанасьевич Филиппов, партия райкомун иккис секретара Николай Дмитревич Олесов секретардара туруорсан ылбыт самолетунан, вертолетунан совхозтар, нэһилиэктэр салайааччыларын көмөлөрүнэн ынах сүөһүнү, сылгыны, саҥа төрүөҕү быыһаабыттара. Өрөспүүбүлүкэ көмөтүнэн күннэтэ 2-3 вертолет комбикорманы хас биирдии фермаҕа, сайылыкка тириэрдибиттэрэ, Ан-2 самолетунан дьону, аһы-үөлү нэһилиэктэргэ таспыттара.

⠀⠀Халаан уутун түһэриигэ, от үрэхтэр сүнньүлэрин ыраастааһыҥҥа Климент Егорович быһаччы кэпсэтиитинэн, саҥалыы тэрээһин олохтоммута, элбэх дэлби тэптэрэр үлэлэр ыытыллыбыттара. Көрдөххө чэпчэки курдугун иһин взрывчатка булуута, төлөбүрэ, аҕалыллыыта, хараллыыта, ыраах сирдэргэ тиэрдэргэ кытаанах ирдэбил курдук  тэрээһиннэр үгүс сыраны эрэйэллэрэ. Ону барытын Климент Егорович сатабыллаахтык кэпсэтиитин, тэрээһинин ирдиирин түмүгэр оҥоһуллубуттара.

⠀⠀Маны таһынан нэһилиэктэргэ дьон олорор, култуура, оскуола дьиэлэрин, оҕо уһуйааннарын тутуутун ыытар, үс сиргэ сүөһү турар улахан хотоннорун, керазмит уонна кирпииччэ оҥорор сыахтары туттарар, сайылыктарга уот ситимин тартарар, улуус киинин ыраас уунан хааччыйар.

⠀⠀Үөһээ Бүлүү оройуонугар кылгас кэмҥэ да үлэлээтэр, нэһилиэнньэҕэ үтүө өйдөбүлү хаалларбыт салайаачылартан биирдэстэрэ  – Климент Егорович Иванов.

⠀⠀Ааптар: Семенова Евдокия Павловна, И.Н.Барахов аатынан СӨ судаарыстыбаннаһын музейын үлэһитэ.

Поделиться
%d такие блоггеры, как: