Дьахтар дьылҕата

“Эр дьон иэдээнэ” диэн ыстатыйа сорох омук дьонун сыана быһыыларынан түмүктэммитэ: “Пахай, оннооҕор дьахталларын кыайан туппаттар”.

“Тутар” диэн тугуй? Мусульманнар бэйэлэрин сиэрдэринэн тутары ааттыыллар. Оттон биһиэхэ оннук өйдөбүл суох. Бары тэҥ бырааптаахпыт – оҕо саадын саҕана сэргэстэһэ “уруунньукка” олорон, тэҥҥэ охсуһан-этиһэн… “Кыыс кистэлэҥэ”, “таптал романтиката” диэн суох, барыта биллэр. Харчылаах буоллаххына “романтика” хартыынатын “уруһуйдуугун”, суох да суох.

Дьахтар саамай иэдээнэ биир түгэҥҥэ сытар: кыыһы (дьахтары) үгүс аныгы эр дьон кэргэн уонна доҕор, ийэ-эбэ, эдьиий-балыс курдук буолбакка, “сексуальнай эбийиэк” эрэ курдук көрөллөр.

Онуоха үгүс дьахтар сөбүлэнэрин кэриэтэ. Таҥас-сап, сирэй-харах, туттуу-хаптыы ол быһыытынан. Орто Азия түгэҕэр дуу, Кавказ хайатын адаарыгар дуу үөскээбит, кыыс диэки көрүөхтэрин да куттанар уолаттар Арассыыйаҕа үлэлээбит убай дьонноруттан истэллэр: ноколор, онно дьахталлар сыгынньах сылдьаллар, үгүс кэпсэтиитэ суох сытан биэрэллэр, онно бардаххытына, дьэ, кытаатыҥ! Уонна да тугу-тугу кэпсииллэрэ биллибэт. Ол сэһэн-сэппэн үксэ үлүннэриилээх буолуо эрээри, баар суол. Оччону истибит дьон эрдэттэн кулгаахтара даллайан, сыалдьалара халҕайан кэлэр.

Бу сэбиэскэй кэмтэн салҕанар быһыы. “Тэҥ бырааптаныы” содула. Кэлии “шабашниктар” дэлэҕэ сэбиэккэ үҥсүөхтэрэ дуо: кыргыттаргытын буойуҥ, түүннэри ааммытын дарбыйаллар, түннүкпүтүн алдьаталлар, сынньаппаттар, сүгүн үлэлиирбитин аастыбыт диэн?

Биллэн турар, нэһилиэккэ оннук сырыылаах дьахталлары киһи барыта билэрэ, ол аайы кыыһы-дьахтары барытын сирэй-харах анньыма диэххит эрээри, бу ханнык баҕарар омукка улахан саат-суут буолар. Ат тардыбат улахан саата-суута! Хаан тохтор быһыыта. Оттон биһиги күлэн  алларастаһабыт эрэ. Күлбүтүнэн күдэҥҥэ сүтэр суолбут.

Тэҥ бырааптаныы ыал аҕата булааччы-талааччы буолар эбээһинэһин “суурайан” турар. Былыр оҕону иитии, дьиэ кэргэни хааччыйыы – эр киһи быһаччы анала. Ислам итэҕэлигэр курдук. Оттон тэҥ бырааптаныы киирбитин кэнниттэн ол аналы “үллэстии” бардаҕа дии. Ол түмүгэр билигин дьахтар барытын бэйэтин дьарамай санныгар сүгэр буолла. Бу дьахтар иккис иэдээнэ.

Дьиэ кэргэн тутулун көрүҥ. Ыал аҕата – бэрэсидьиэн. Сайдыы стратегиятын оҥорор, харчы булар, “тас дойдулары” кытта экэнэмиичэскэй сибээһи олохтуур, кэпсэтиилэри ыытар. Ийэлэрэ – премьер-миниистир. Баар харчыны аттарар, ыал бюджетын дьаһайар, хаһаайыстыбаны көрөр. Оҕолор бэйэлэрэ да билбэттэринэн парламент оруолун толороллор – үп-харчы ханна туһуланара кинилэртэн улахан тутулуктаах. Оҕо суоҕа буоллар дьахтардаах эр киһи улаханнык тугу былаанныы сатыахтарай!

Дьэ, ол эрэн олоххо “бэрэсидьиэн” эбээһинэһин толорбото баар. Туора-маары сылдьара, иһэн-аһаан улдьаарара – күннээҕи көстүү. Ол сырыттаҕына киниэхэ ардыгар “импичмент” биллэрэллэр, ардыгар бэйэтэ “хайыһардыыр”.  “Премьер-миниистир” хайыаҕай, барытын бэйэтин дьарамай санныгар сүгэригэр тиийэр.

Барыта арҕааҥы култуура сабыдыала. Онно саарбахтаамаҥ даҕаны. Биһиги бука бары нууччалар нөҥүө европалыы үөрэхтээхпит, европалыы култуураҕа, киинэҕэ-кинигэҕэ, ырыаҕа-тойукка, үҥкүүгэ-битиигэ, европалыы сиэргэ-майгыга иитиилээхпит. Уонна ханна халыйыахпытый.

“Дьахтары тутары” суут-сокуон бобор. Хата, бэрт элбэх эр дьону дьахталлар “тутан” олороллоро кистэл буолбатах.      

Былыр саха баайдара, аныгылыы эттэххэ, дьахталлары “хаһаайыстыба салайааччыларынан” оҥороллоро диэн буолар. Кинилэр “одьулуун ойох” диэбиккэ дылы, хас да ойохтоох буолуохтарын сөбө. Дьэ, ол ойохторун Орто Азия тойотторун курдук биир хаппахчыга хаалаан олорбокко, алаас-алаас аайы олохтууллара. Биир кыһалҕаттан — сүөһүлэрин-астарын көрөр хотун оҥостон. Сэбиэскэй кэмнээҕи быһыыны-майгыны кытта сөрүү тутар буоллахха, “отделение управляющайын” курдук. Бу ойох киниэхэ өлүүлэммит сүөһүтүн көрөр, хамначчыттары дьаһайар, сайын оттотор, күһүн отордотор, быһата, тэттик хаһаайыстыба эрэллээх салайааччыта буолар.

Дьахтар “миэнэ, мин хаһаайыстыбам, мин эппиэтинэһим” дии санаабыт эйгэтигэр тугу да энчирэтиэ, уоруо, туора-маары быһыыны саараама таһаарыа суоҕа. Ол кэриэтэ моонньоох баһын былаахыга ууруо. 

Аны туран, өбүгэлэрбит биһиэхэ “дьахтар өйө аһынааҕар кылгас” диэн өс хоһоонун хаалларбыттар. Бу иһэ истээх этии.

Дьахтары төһө баҕарар “хаһаайыстыбанньык хотун” оҥостуохха сөп. Тоҕо диэтэххэ, күннээҕи быһыыны-майгыны, ороскуоту-барыһы, сүтүгү-булумньуну барытын сөпкө аттаран дьаһайар кыахтаах. Хараҕа көрөрүн, санаата ситэрин. Ол эрээри, “санаата аһынааҕар кылгас”.

Атыннык эттэххэ, өбүгэлэрбит дьахтары баһылык оҥорортон улаханнык туттуналлар эбит. Манна даҕатан эттэххэ, дьахтары киһинэн да улаханнык аахпаттар этэ. Бу – аан дойду омугар үксүгэр баар быһыы. Мээнэҕэ буолбатах — дьахтарга кыыллыы айылгыта улахана бэрт. Бу үчүгэй да, куһаҕан да буолбатах — оҕону-урууну төрөтөр, удьуору уһатар айылгыта. Ол, туох да диэбит иһин, кыыллыы инистиин. Холобур, оҕотун туһугар дьахтар куһаҕан быһыыны төһө баҕарар оҥоруон сөп. Бытархай холуобунай буруйтан саҕалаан, судаарыстыба сиҥнэр “сэкириэтигэр” тиийэ. Ону былыргы дьон бэркэ диэн билэллэрэ.

Ол эбэтэр, дьахтар төһө баҕарар хаһаайыстыбанньык, эппиэтинэстээх үлэһит буолуон сөп эрээри, муҥур баһылык буолар кыаҕа суох. Оҕо-уруу “сир диэки” тардыыта, сонумсаҕа уонна “санаата аһынааҕар кылгаһа”. Ол аата, өбүгэлэрбит дьахтар “стратегическай” толкуйа суох диэн быһа бааччы быһаарбыттар.

Тоҕо диэтэххэ, дьахтар — омук анала. Манна эбэн эттэххэ, дьахтар, ханнык да омук буоллун — эрин диэки буолуо. Ньиэгир буоллун, кыччаҕар харахтаах, “бэттэх муруннаах” буоллун. Таҥара үөрэҕэ этэринэн, эрдии-ойохтуу аймахтыы буолбатахтар, бэл, “чугастыы дьон” буолбатахтар — кинилэр биир киһи буолаллар. Эр уонна ойох — биир киһи. Онон төрөөбүт норуотун интэриэһэ эрэ, эрин норуотун интэриэһэ эрэ — хааһы да саламаат буолуон сөп. Биллэн турар, биирдиилээн уһулуччу дьахталлар баар буолуохтарын сөп эрээри, өбүгэлэр ону тургута сатаабаттар этэ. Дьахтар айылгыта оннук, бүттэ!

Аны туран, сэрии кыһарҕана. Киһи аймах устуоруйата биир үксүн сэрииттэн турар диэтэххэ, олус наһаа омуннааһын буолбатах. Онуоха маннык чинчийии баар.

Дьахтардаах эр киһи утуйа сытар буоллахтарына, дьиэ иһигэр оҕо ытыа эрэ кэрэх, дьахтар уһукта биэрэр. Эр киһи букатын да кыһаллыа суоҕун сөп. Дьиэ иһигэр тыас тыаһаатын — кутуйах сүүрдүн, куурусса хахаардын — дьахтар барытын истэ сытар. Быһата, хаһаайыстыба иһинээҕи тыас-уус киниэнэ. Оттон дьиэ тас өттүгэр, холобур, уулуссаҕа саа тыаһаатын — эр киһи хорос гына түһүөхтээх диэн буолар. Дьахтар буоллаҕына истибэт. Айылҕата оннук. Эр киһи тастан киирэр кутталы, тыаһы-ууһу истэр. Туох баар билэр-сибикилиир имэ онно туһаайыллыбыт айылгылаах.

Онон дьахтары дойду баһылыга оҥордохпутуна сэрии куттала намырыа, сэрии сэбинэн ииригирии тохтуо диэн куолу сымыйа. Иэдээммит дьэ иэнигийиэ диэн баар. Арассыыйа мөлтөөтө да, үрдүгэр түһүөхтэрэ. Онто да суох сэрии биллибэтинэн-көстүбэтинэн бара турар. Уоттаах сэрии даҕаны буолара эрэбил. Ядернай “астаах” ракеталарынан ытыалаһыы да буолбатар, бука, “террористыы сэрии” күүскэ тэнийиэн сөп. Холобур, “смертник” украинеһы нууччаттан хайдах араарыаххыный?

Суолласта, сурукка тистэ — СУР.