“Тенгрианствоҕа Айыы Таҥара уонна Уус кыһата” улуу түмсүү

Үөһээ Бүлүү улууһугар муус устар 1-2 күннэригэр “Тенгрианствоҕа Айыы Таҥара уонна Уус кыһата” диэн Бүтүн Россиятааҕы II научнай-практическай конференция үрдүк таһымҥа ыытылынна. Ол курдук бу тэрээһин уустар түөлбэлэринэн биллэр Кэнтик нэһилиэгин талааннаах уустара Савва Николаевич Таркаев – Таркай Уус төрөөбүтэ 120 сылыгар уонна Сысой Степанович Тумусов – Уус Сочуой төрөөбүтэ 110 сыллаах үбүлүөйдээх сылларыгар ананна.

⠀⠀Улахан тэрээһин маҥнайгы күнүгэр улуустааҕы Киин ааҕар балаҕаҥҥа “Тенгрианствоҕа Айыы Таҥара уонна Уус кыһата” диэн норуоттар икки ардыларынааҕы таһымнаах конференцияҕа Саха сириттэн, Тываттан, Алтайтан, Башкортостантан, Казахстантан, Азербайджантан, Монголияттан, Пакистан  барыта 80 чинчийээччи, көрөөччү кэлэн, сорохтор зуум сыһыарыы нөҥүө холбонон,  кытыыны ыллылар.  Балар истэригэр 8 билим дуоктара, 8 билим хандьыдьаата бааллар.

⠀⠀Конференцияны арыйыы үөрүүлээх тэрээһинигэр Үөһээ Бүлүү улууһун баһылыга Владимир Поскачин, Аҕыйах ахсааннаах Хотугу норуоттар кыһалҕаларын быһаарар Россия наукаларын академиятын Сибиирдээҕи салаатын  салайааччыта Анатолий Алексеев, Ил Түмэн норуодунай депутата, наукаҕа, үөрэҕириигэ, култуураҕа, сырдатар-иһитиннэрэр эйгэҕэ уонна общественнэй түмсүүлэр кэмитиэттэрин чилиэнэ  Мария Христофорова, Монголия сиэрин-туомун академиятын президенэ Дашням Лувсндамбын, Алдан-Маадыр аатынан Тыва Өрөспүүбүлүкэтин национальнай музейын дириэктэрэ, Тыва судаарыстыбаннай университетын профессора, Монголия наукаларын академиятын бочуоттаах дуоктара Бичелдей Каадыр-Оол, Саха сиринээҕи  уустар сойуустарын  бэрэссэдээтэлэ Роман Готовцев – Мындыр Уус, Кэнтик нэһилиэгин кыраайы үөрэтэр “Чап уустара” түмэл идэлээҕэ Василий Алексеев – Бааһынай Баһылай бэйэлэрин истиҥ эҕэрдэлэрин тиэртилэр.

⠀⠀Конференция икки түһүмэҕинэн ыытыллынна. Бэрэссэдээтэллэринэн  тыл билимин дуоктара, Хотугулуу-илиҥҥи  норуоттар тылларын уонна култуураларын үөрэтэр үнүстүтүүт профессора Василий Илларионов уонна М.А. Алексеев аатынан республиканскай лицей-интэрнээккэ култуура кафедратын сэбиэдиссэйэ, Миирнэйдээҕи Политехническэй үнүстүтүүт поофессора, история билимин дуоктара Никита Архипов  үлэлээтилэр. Ырытыһыыга  РФ Илин эҥээригэр түҥ былыргы кэмтэн   тимири уһаарыы устуоруйатыттан саҕалаан, биллиилээх уустар төрүччүлэрин, үлэлэрин, ыччаты  ууска уһуйуу, уруулуу омуктарга, тенгрианствоҕа уус, айыы таҥара оруолларын   туһунан элбэх интэриэһинэй  үлэ ааҕылынна. Кыттааччылар, саха норуота түҥ былыргаттан айыы таҥараҕа үҥэрэ, кини аан дойдуну анаарара, киһи-аймах халлааҥҥа, Тенгригэ үҥүүтүн кытта  культурнай-историческай сибээстээх  эбит диэн биир түмүккэ кэллилэр. Сахаларга XIX үйэҕэ диэри үлэлээбит, сайдыылаах тимир ууһун кыһаларын киинэ чахчыланна. Саха норуота үгүс евразия норуоттарын кытта ситимниир салаалааҕын туһунан элбэх билиини ыллылар. Итинэн сиэттэрэн, саха, норуот быһыытынан, үйэ балысхан сайдыытыгар  сиэрин-туомун, тылын-өһүн, сахалыы кутун сүтэрбэтин туһугар сыал-сорук турда.

⠀⠀Кыттааччылар бу үгүс норуоту ситимниир, сытыытык турар боппуруостардаах  “Тенгрианствоҕа Айыы Таҥара уонна Уус кыһата” диэн Бүтүн Россиятааҕы III-с научнай-практическай конференцияны 2022 сылга эмиэ ыытар, археологическай чинчийиилэр түмүктэригэр, Кэнтик нэһилиэгэр Тоҥуо үрэх анныгар булуллубут тимири уһаарар оһохтору, судаарыстыба киһи-аймах култууратын нэһилиэстибэтин курдук сыаналыырын  ситиһэр туһунан санааларын этиннилэр.
⠀⠀Онон, конференция ыытыллыбыт сыалын-соругун толору ситтэ.  Түмүгэр кыттааччылар тэрийээччилэргэ олус сэргэх, үгүһү биллэрэр уонна билиһиннэрэр  тэрээһини көҕүлээн, иилээн-саҕалаан үрдүк таһымҥа  ыыппыттарын иһин махтал тылларын тиэртилэр. Конференцияҕа көтөҕүллүбүт үлэлэринэн хомуурунньук бэчээттэнэн таҕыста.

Татьяна Потапова.