Сэрии буолбатын, хаан тохтубатын…Тоҕо диэ!

Виталий СУР.

Биһигиттэн тутулуктааҕа буоллар, бэрт да буолуо эбит. Ону баара, ханнык баҕарар сэрии, хаһан баҕарар, ханна баҕарар силиһэ-мутуга дириҥ, тайааһына киэҥ, тайылҕана далааһыннаах буолар. Биир Путинтан, биир Байдентан, биир Зеленскэйтэн, барыларыттан холбуу даҕаны тутулуга суох. “Үтэһэ туолара” диэн баар.

Өссө хаһан да буола илик быһыы – Арассыыйа бэйэтин сиригэр-уотугар сэриилэспэтэҕэ, инньэ, аҕыс уонча сыл буолла.

 Бастатан туран, бу украинецтары кытта сэрии буолбатах. Оччотугар кимнээҕи кытта? Националистары кытта.

Ону-маны удумаҕалатар киһи билэр: украинец-националистар – бу, дьиҥ иһигэр киирдэххэ, нуучча националистара буолаллар.

Ону армияҕа сылдьыбатах, оҥорон таһаарар тэрилтэлэргэ араас омуктар ортолоругар үлэлээбэтэх эрэ дьон билбэттэр. Бу туһунан ханна да кэпсээбэттэр, суруйбаттар. Билэр дьон бүтэйдии билэллэр.  

Өктөөп өрөбөлүүссүйэтин кэнниттэн Нуучча империятын иккистээн хомуйарга биир саамай сүрүн кутталлаах харгыһынан “великодержавнай” эбэтэр “великорусскай” шовинизм буоларын өссө Ленин кырдьаҕас тоһоҕолоон бэлиэтээбитин сэбиэскэй оскуолаҕа историяны үөрэппит дьон син өйдүүр буолуохтааххыт.

Оттон ол “великорусскай шовинизм” нууччалар төрүт дойдуларыгар – “малай родиналарыгар” Малороссияҕа силиһирэн сытарын билбэт дьон буолуохтара дуо! Билиҥҥи аналитиктарбыт диэн ааттанааччылар Ленин Украинаны тоҕо туспа судаарыстыба оҥорбутай, нуучча сирин куду анньан биэрбитэй диэн мунаараллар. Көстөн турар дьыала эбээт, – нуучча националистарын алы гынаары! Албыннаһан туспа судаарыстыба быһан биэрбиттэрэ, сыыйа-баайа аны украинец националистара буолан сириэдийэн турбуттара.

Бу дьонуҥ нуучча бэтэрээҥҥи, ол аата Арассыыйаҕа баар националистарын кытта биир тылы бэркэ булаллар – биир омуктар буоллаҕа, дьиҥэ.

Онон ол “ыаллыы”, “аймахтыы”  омуктар манна кэллэхтэринэ, бука, атын сирэй-харах буолуоххут. Кэлэн да диэн, чугастааҕылар ол ыарыыга “сысталлара” өртөн буолуо суоҕа.  

Манна диэн эттэххэ, чэчиэннэр уонна тувиннар курдук ордуос омуктар ону сөпкө бэлиэтии көрбүт курдуктар. Кинилэр туох-ханнык иннинэ бэйэлэрин туһугар сэриилэһэллэрин билэллэр. Путин туһугар буолбатах.

Националистар хаһан баҕарар оҕуруктаах өйдөөхтөргө, халыҥ харчылаахтарга байыаннай-бэлиитичэскэй “үнүстүрүмүөн” – охсор тыҥырах, тэбэр туйах буолаллар. “Уһулуччулаах норуоту”, “үрдүкү расаны” салайыы сэкириэтэ түҥ былыргыттан биллэр. Киһиргэтэ түһэн баран кигэри оннооҕор оҕо сатыыр.

Кимнээх уонна туохха туһаналларый? АХШ диэн аан дойду гегемона судаарыстыбаҕа аан дойду нэһилиэнньэтин 5 %-на олорор эрээри, аан дойду, туох-ханнык иннинэ энергетикаҕа ресурсатын 50 %-нын апчарыйар диэн этэ аҕыйах сыллаахха диэри. Билигин ол “омоллоон олоҕо” уостан эрэр буолуохтаах. Өссө уостуоҕа.

Дуоллар “аан дойдутааҕы валюта” буолан бүттэ диэн буолар. Кэм-кэрдии түргэнник кимэр – аҕыйах сыллаахха “оннук буолуо” диэн тойоннууру күлүү гыналлар этэ. Онно бастакы буруйдааҕынан эмиэ Арассыыйа уонна Кытай буолбуттара. Дьэ, тустаахха кырдьык абаккалаах!

“Биир полюстаах” аан дойду хас да “полюстарга” ыһыллан эрэр.  

Табаарыс Си силлиэн да баҕарбата – США уонна Европа куттааһыннарыгар. Кэлэн Путины кытта көрсөн барда, докумуон бөҕөҕө илии баттаста.

Биллэн турар, кини Байдены кытта да куомуннаһыан сөп этэ. Инньэ гынан Арассыыйаны экэниэмикэ өттүнэн хаайан, бэлиитикэ өттүнэн ыган имири эһиэхтэрин сөбө. Ол эрэн Си акаарыта баар дуо, АХШ, этэргэ дылы, “киэһэ аһыырдаах киһи ыалласпат” адьырҕата буоларын билэр.

Кытай Арассыыйата суох хайдах да сатаммат. Вашингтон Москва стратегическай ракеталарыттан эрэ саллар. Арассыыйа эрэ бараммат-хороммот сир баайдаах. Атын дойдулар баайдара – Казахстантан саҕалаан, Африка дойдуларыгар тиийэ арҕааҥы хампаанньалар табаҕайдарыгар киирбитэ ыраатта. Таах даҕаны, Кытай да ылбыта элбэх – Кытай харчылаах, ол эрэн улахамсыга суох дииллэр эбит Африка судаарыстыбаларын баһылыктара.

Аны туран, Арассыыйа уонна Кытай Хотугу муора суолун бырайыагар кыттыгас оробуочай уорган тэрийэр буоллулар.

Ол аата тугуй? Бу иннинэ Кытайтан Магадаҥҥа диэри Саха сирин нөҥүө тимир суол тутуутугар үлэ барыа диэн буолбута.

Ол эбэтэр, аан дойдуну эргийиэхтээх “торҕо суолун” биир салаата Саха сиринэн барар буолла быһыылаах. Кытайдар бу бырайыагы олоххо киллэрэ сатаабыттара ыраатта.

Азия таһаҕаһын сороҕо тимир суолунан Магадаҥҥа, салгыы Охотскай муоранан Хотугу муора суолугар тахсыа, сороҕо  Аллараа Бэстээхтэн Өлүөнэ эбэнэн түһэн быһа Тиксиигэ тиийиэ. Оннук буолара буоллар, Дьокуускай (Аллараа Бэстээх) аан дойду суолталаах тырааныспар узелыгар кубулуйуо этэ! Оччотугар харчы хачыгырыы-хачыгырыы хамсыыр…

Баччалаах уларыйыы-тэлэрийии, баайы үллэстии акыйаан уҥуордааҕы “гегемон” көрөн олордоҕуна барара туһугар абаккалаах бөҕө буоллаҕа!

Онон Украинаҕа АХШ уонна Арассыыйа икки ардыларыгар сэрии барар. Өссө лаппыйар буоллахха, Кытайы кыҥаан.

Кыахтаахтара буоллар Кытайы утары Казахстаны “хачыгаардыа” эбиттэр да, кэм-кэрдии тиийбэтэ. Кыранан сиппэтэ. Казахстаҥҥа Европа курдук бөҕө-таҕа тыыл суох буоллаҕа.

Сэрии хаһан да биир киһи, Путин да, Байден да, баҕатынан саҕаламмат. Онуоха быһыы-майгы ситиэн, сөптөөх бэлитиичэскэй, социальнай-экэнэмиичэскэй балаһыанньа үөскүөн наада. Украинаҕа националистыы быһыы-майгы ситэр, ону кытта АХШ аан дойдуга аҥаардастыы айбардыыр балаһыанньата айгырыыр. Быһата, “үтэһэ туолар”!

“Кто владеет Хартлендом, тот владеет миром” – бу  Англия геополитига Хэлфорд Маккиндер өссө 1904 с. суруйбут кэнсиэпсийэтин сүрүн тосхоло. Манна “сүрүн судаарыстыба” (осевое государство) сытар – Арассыыйа. Ол аата Арассыыйаны сууһара иликкинэ аан дойдуну баһылыыр кыаҕыҥ суох диэн.

Онон Арассыыйа урутаан саҕалаабатаҕа буоллар, атыннык саҕаланыа этэ. Владимир Путин уулуссаҕа охсуһа үөрэммит үгэһинэн туох диэтэ этэй: “Охсуһуу мүччүрүйбэт туруктаннаҕына, бастакынан охсуохха наада”.  

    АХШ Арассыыйа хаһаас харчытын апчарыйда, ону кытта аан дойдутааҕы үп ситимигэр ким да эрэммэт буолла.

Оттон Арассыыйа Донбасс өрөспүүбүлүкэлэрин Украина сэбилэниилээх күүстэрэ саба түһүүлэриттэн көмүскээбэтэ да, күөрт ыт күлүүтүгэр, эриэн ыт элэгэр барар. Салгыы куттала суох буолуу Ялтинско-Подстамскай систиэмэтин биир эрэллээх мэктиэлээччитэ буолан бүтэр. ХЭНТ Куттала суох буолууга сэбиэтиттэн таһаарыллар, “бобуу” (вето) оҥорор бырааба сүтэр.

Дьэ, оччоҕуна “биир полюстаах” аан дойду бүтэһиктээхтик олохсуйуохтаах этэ. Ол туох содуллаах буолуохтааҕын өссө ситэ удумаҕалата иликпит.

Ынырык! Биир тылынан быһаарыахха сөп…  Аныгы үйэҕэ “туһата суох” норуоттары эһэргэ “хааны тоҕор” букатын наадата суох.

Барыта Таҥара үөрэҕинэн. “Абааһы аанньал буолан кубулунан сиэҕэ” диэн буолар.