Саха омук – “терпила” буолбатах. Дьыбардаахха суланымаҥ…

Госдума дьокутаата Петр Аммосов бүтүн Арассыыйаны соһутта – эс, сахалар орто хамнас хайдах суоттанарын билбэт киһини хайдах дьокутаатынан таллылар диэн.

Биһиги: “Ээ, син билэрэ буолуо… Итэҕэйбэтин этэр ини” – диирбитигэр тиийэбит.

Дьиҥэ, бэйэбит да бэркэ билэбит эбээт, Петр Аммосов да ыҥырыыта суох, тыа сиригэр хамнас 80 тыһыынча буолбатаҕын. Ол баҕас “Американы арыйыы” буоллаҕай. Арассыыйа да дьоно хапыталыыстыы сыһыаннаһыыга, ол эбэтэр буржуазия диктатуратын тутулугар дьон дохуота тэҥэ суоҕун билбэттэр үһү дуо?

Биһиги билэбит – бырамыысыланнаска үлэлиир дьон хамнастара ортотунан сүүс тыһыынча буоларын. Эдэр баҕайы оҕолор сүүстэн тахса тыһыынча хамнастаахтарын оннооҕор мин истэбин – нэһилиэк да дьокутаата буолбатах киһи. Оччотугар орто хамнас өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 80 тыһыынча утаата буолуо диэн син сабаҕалыахха сөп буолбатах дуо?

Барыта биллэр быһыы. Оччоҕуна Петр Аммосов киһи барыта билэр боппуруоһун тоҕо Госдума “тырыбынатыттан” ырыта тыытта?

Популизм диэн баар. Дьон ыарыылаах боппуруоһун “туустаан” хорсун да киһи аатыраары. Дьэ, нохоо, киһи барыта билэр кистэлэҥин кылабачытан таһаарда эбээт, уол оҕото!

Иккиһинэн, саха дьоно бу орулуур орто дойдуга саамай атаҕастаммыт-баттаммыт омук диэн көрдөрөөрү. Оннук санааны соҥноору.

Ону кытта, холобур, Фейсбук социальнай ситимҥэ туох тахсарый? Инньэ 17 үйэҕэ кыыллыы быһыыламмыт Поярков курдук дьонтон атаҕастаммыппытын санаталлар. АХШ бэрэсидьиэнэ барахсан ньиэгирдэртэн “бырастыы гыныҥ” диэн көрдөспүт үһү, эчи хаарыаны! Ону сэргэ атын “ньиэгирдэр” судаарыстыбаларын – Ирагы, Ливияны, Сирияны уо.д.а. урусхаллыыра ахсааҥҥа ылыллыбат. Кылаабынайа “бырастыы гыныҥ” диэхтээх.

Былыр былыргыттан түөкүн дьон идэлэрэ: “Аны хаһан да манныгы оҥоруом суоҕа” – диэн баран ып-ырааһынан көрүү.

Манна диэн эттэххэ, 17-с үйэтээҕи уонна билиҥҥи сиэри-майгыны ханнык күн өйүнэн сылдьар киһи тэҥнии тутуоҕай? Оччотугар Тыгын Дарханы туох иһин өрө тутабытый, киинэ-тайма устабытый диэн боппуруос туруохтаах. Үһүйээннэри ааҕан көрдөххө, чэҥкир, Тыгын өлөрбүтэ-өһөрбүтэ, имири эспитэ баар. Сахалары сомоҕолуохтааҕар кый ыраах сирдэринэн кыйдаабыт киһи кини баар, хата. Биир эмэ боотур киһи тахсан эрэр сураҕа иһиллиэ кэрэх, сэрии тэринэн, ол киһи аатын ааттаан өлөрө-өһөрө тиийэрэ кэпсэнэр. Оҕо буоллун, оҕонньор буоллун.

Хата, Бэрт Хара уол оҕото “муоһун тоһуппута” биллэр – Тыгын ураһатын көстөр өттүн хаалларан, көстүбэт өттүн хаҕылаан түүннэри күрээбит диэн буолар. Маладьыаһыҥ, ураһатын туоһун харыстыыра бэрт эбит. Экологист буолуо… Ол тухары иҥсэтэ батарбата дуу. Бүтүннүү хаалларан да барыа эбит. Син дьоҥҥо туһалыа этэ.

Бу туһунан саха хас эмэ көлүөнэ сэһэнньиттэрэ сымыйалыыллар дуу? Эбэтэр Сэһэн Боло өйүттэн булан бүтүн хомуурунньугу таһаарбыт үһү дуу?

Ону хайыыбытый? Хайыыр да кыах суох – оччотооҕу олох сиэрэ оннук этэ.

Ол эрэн, махтаныахтаахпыт: Тыгын ыскайдаабатаҕа буоллар баччалаах киэҥ сири бас билиэхпит этэ дуо?

Сахалары кыргыбыт, хаһаактарын куттаан туран дьон этин сиэппит киһийдэҕи таҥара дьиэтиттэн үүрбүттэрэ уонна, бадаҕа, өлүгүнэн ыттары аһаппыттара.

Арассыыйа аҕыйах сылтан бэттэх американецтары үтүктүбэт буолан турар. АХШ бэрэсидьиэнэ сүүстэ да ньиэгирдэртэн “бырастыы гыныҥ” диэн көрдөстүн, Путин сахалар иннилэригэр сөһүргэстээн турарын өйгүтүгэр оҥорон көрөҕүт дуо? Америкаҕа үрүҥ дьон аны “харалар” иннилэригэр бокулуоннаан сыталларыгар ымсыырабыт дуу. Бука, нууччалар оннук сыппаттара буолуо. Оччоҕуна хайыыбытый? Атаҕастаммыт аатырабыт дуо?

Кыраттан саҕаланар. Бастаан молдаваннар “Молдова” диири уйуһуйан туран туруорсубуттара. “Молдавия” диэнтэн киһи өһүргэниэҕэ баарын биир бэйэм улаханнык өйдөөбөппүн. Ол “атаҕастанан-баттанан”, этэҥҥэ, судаарыстыбаларын суох кэриэтэ оҥордулар.

Онтон белорустар “Белоруссия” диэнтэн өһүргэнэн турбуттара – “Беларусь” эрэ буолуохтаах үһү. Украиналар тугу тутуһуохтарын билбэккэ мунаарбахтыы түһэн баран, “на Украине” диэмэҥ, “в Украине” диэн буолуохтаах диэн турдулар. Чат-рулеткаҕа көрдөххө, өлөрдүү өһүргэнэллэр. Этэргэ дылы, кыра ычалаах киһи санаата киһи сөҕүөх чычырбас буолар эбит.

Аҕыйах сыллаахха диэри бэйэлэрэ “на Украине” дииллэрэ эбээт – “Сделано на Украине” диэн дьаралыктары өйдүүр дьон баар инигит.

Арай ньиэмэстэр (дойчланнар) кыһаллыбаттар. Кинилэри араастаан бары ааттыыллар: алеманнар, саксалар, неМойдар (чужойдар)… Тоҕо диэтэххэ билэллэр: араас омуктар тылларын быраабылылара араас буолар баҕайыта.

Мин биир бэйэм “якут” диэнтэн өһүргэммэппин. Оннук олоҕурдаҕа дии – история-хотун хаппырыыһынан. Кэм-кэрдии хаамыытынан. Ону хайдах өҕүлүннэри тутаары гынаҕыт – көбүс-көнө сиргэ кэнтик кээһээри дуо? Хас биирдии нуучча айаҕын саба тутар албас баар дуо?

Улахан айдаана суох саха буоларгын билин да, бүттэҕэ дии.

Бу орто дойдуга саамай мөлтөх киһи “терпила” буолар. Суланыы-кэлэнии үчүгэйгэ тиэрпэт – олоххун оннукка программалыыгын диэн этэллэр. “Вначале было слово”! Бастаан программалааһын оҥоһуллар. Программирование тыла хайдаҕый да, оннук барар.

Сахаларга “дьыбардаахха улаханнык саҥарыма” диэн буойуу  баара. Абааһылар ону эрэ кэтэһэн сыталлар.

Манна диэн эттэххэ, бу өттүнэн саамай туруктаах дьонунан хара үлэһит дьон буолаллар. Кинилэр барытын көрөллөр – ханнык да либэрээллии-дэмэкирээттии угаайыга мээнэ киирбэттэр. Ким да кинилэри босхо аһаппАтын билэллэр. Оттон “сыаналамматах интэлигиэннэр” бааллар – бутукаай дьон. 1917 сыллааҕы Олунньутааҕы өрөбөлүүссүйэҕэ оннук этэ – сирэйдэрэ бастакынан мырсыйбыта. 1990-с сыллардааҕы араллааҥҥа оннук этэ – ытыы-ытыы “мешочниктыы” барбыттара. Билигин да оннук – харахтарын уута куура илик. Тос маастарын көрдүүллэр.

Баары баарынан – СУР.