Саатыыр кэрэ ыраҕа сирдээннэр…

Ырыа куттаах Чэлгийээнэ көстөр дьүһүннүүн ис киирбэх… Оттон хоһуйар хоһоонноро, сааһылыыр санаалара биир оннук ис киирбэхтэр. Олуһун! Хайдах эрэ көтүөхчэ курдук… кынаттаах хоһооннор!

Ырыа тэтим тылыгар
Уйдараммын олордум,
Дьикти алып биэтэгэр
Уйадыйан да ыллым.
Ырыа миигин кынаттыыр,
Үрдүк очуос кыламныыр…

Валентина Иннокентьевна Яковлева-Чэлгийээнэ идэтинэн библиограф-библиотекарь. Түөрт кинигэ ааптара. Бастакы кинигэтэ “Сырдык санаам сардаҥата” 2016 с., иккис кинигэ “Кэрэни кэрэхсии көрүөххэ” эмиэ 2016 с., үһүс “Мин бу сиргэ ыалдьыппын” 2017 с. тахсыталаабыттара. Оттон бу бэрт соторутааҕыта “Бүгүҥҥү күн эргиллибэт…” диэн саҥа төрдүс кинигэтэ сүрэхтэммитэ.
Чэлгийээнэ поэзия алыбыгар ылларбыта төрүөттээх курдук. Ырыа айар дьоҕурдаах. Бэйэтэ айбыт элбэх ырыалардаах. Онон биирдэстэрэ биирин ситэрэн биэрэр диэххэ сөп. Айылҕа анаабыт талба талаана буоллаҕа… Ылбаҕай ырыалардаах, хомоҕой хоһооннордоох – ол кини.
Үөһээ Бүлүүттэн төрүттээх. Киһи да быһыытынан астык, куруук үөрэ-көтө сылдьар, туох да үөнэ-күрдьэҕэ суох, оргуйар олох күөнүгэр сылдьар, иннин хоту барарга куруук бэлэм, чэпчэки атахтаах, сайаҕас санаалаах. Оттон хоһоон өттүнэн эттэххэ, уус тыл олоҕурбут, ааттаах-суоллаах суруйааччылардаах Үөһээ Бүлүү курдук дойдулаах Валентина Яковлева-Чэлгийээнэ чахчы кими баҕарар астыннарар хоһооннордоох. Уу сахалыы истиҥ хоһооннор.

Санаам ыллык суолугар
Кистэммити мин буллум,
Сырдык иэйиим сиһигэр
Кэлэр кэми көрүстүм.
Былыт унаар баалыгар
Быйыл сүтэ сырыттым,
Добун халлаан үөһүгэр
Көтөн күүлэй тэбинним.
Баҕам баарын ситэммин
Үөрүү кутун ыллаттым,
Көрбөтөхпүн көрөммүн
Күннээх ыырбын кэҥэттим.

Саҥа кинигэ бөлүһүөктүү хабааннаах ааттаах – “Бүгүҥҥү күн эргиллибэт…”. Кэм-кэрдии элэстэнэр тэтимэ балысхан… Күлүм күнтэн кэскил утаҕын туттарбыат… Оннук санаанан салайтарар Чэлгийээнэ хоһоонноро, ааптар бэйэтин майгытыныы, сиэдэрэйдэр, элэккэйдэр.

Сылаас мичээр ириэрэр,
Сыллыыр курдук сыһыарар,
Сыһыан үтүө салҕанар,
Сыыйа-баайа сымнатар.

Сыллар ааһаллар, саас барар… Оттон өй-сүрэх мөккүөрэ хаһан да бүппэт ыйытыктаах буоллаҕа…

Өссө биир саас тиийэн кэллэ…
Өһүлүө дуо мин саарбах толкуйбун,
Өрө көрдөрүө дуо быстах санаабын,
Өрүһүйүө дуо бутуурдаах күннэрбин?

Чэлгийээнэ хоһоонноругар кэм-кэрдии түһүмэхтэрэ тулхадыйбат сокуоннардаах, хас биирдии кэм тус аналлаах. Ону ааптар чопчу хоһуйар.

Оонньуур кэм,
Ойор кэм –
Оҕо саас.
Эрчим кэм,
Элэс кэм –
Эдэр саас.
Айар кэм,
Астык кэм –
Орто саас.
Толкуй кэм,
Түмэр кэм –
Кырдьар саас.

Бу Орто дойдуга киһи олоҕун суолтатын, соругун туһунан ыйытыгы хайа баҕарар бэйиэт туруоран эрдэҕэ. Ол да курдук, Чэлгийээнэ хоһоонноругар кытта бу үйэлээх ыйытык сиэрдээхтик турар. Этэллэр эбээт, саха оһоҕун иннигэр олордор эрэ бөлүһүөк…

Олоҕум кирбии суолун
Оройдото сатыыбын,
Сааһым куотар ситимин
Соҥнообокко соһобун.
Ыйым сыҕарым күнүттэн
Ыйытыахпын баҕардым,
Ытыс саҕа туһалааҕы
Ыраас лиискэ уурдум дуо?
Тугу эмит туһалааҕы
Тумнубакка туттум дуо?

Онтон салгыы маннык этэр:

Кыһын күрүө күн сарсын
Миигин сөҥө хаалларан,
Сааһым кэлиэ күнүнэн
Саарбахтыырбын сааһылаан…

Ол эрэн олох туһунан мөккүөргэ Чэлгийээнэҕэ хас биирдии хоһоонугар хоруй баар. Баҕар, ол сааскы таммахтар көрүлүү көппүттэригэр буоллун, баҕар, саламанан киэркэйбит самаан сайын кэлиитигэр буоллун, баҕар, эдэр дьахтар татакай ыарыыламмытыгар буоллун, баҕар, таптыыр киһитигэр махталын этэригэр, эбэтэр Үөһээ Бүлүүтүн хорсун-хоодуот үлэһит дьонун туһунан туойуутугар буоллун… Барытыгар баар. Тоҕо диэтэххэ, олох диэн араас эгэлгэ өҥнөөх оһуор, олоххо таптал – бу сүдү дьол… Чэлгийээнэ олоҕу таптыырын хас биирдии хоһоонуттан истэҕин…

Сааһыран бараммын көрөбүн
Саһарҕа дьиктитик оонньуурун,
Киэһэтин күн сырдык арыла
Сэгэччи дьэргэлгэн ыһарын.

Эбэтэр…
Биллим олох араас буоларын,
Дьон-сэргэ эгэлгэ сыһыанын,
Биллим сир үрдэ кэмэ суох кэрэтин,
Алтыһар дьонум мааны майгытын.

Дьоллоох киһи тойуга сырдык иэйиилээх, үрдүк үөрүүлээх, этигэн тыллардаах. Манна баар айыҕа араас көстүүтэ, бастакы тапталга сүгүрүйүү, үгүс доҕоттордуун алтыһыы, сааһыырыы ырыата, айар кут илбиһэ уо.д.а.

Бүгүн олох үөһүгэр
Бүтүн бэйэм бэринним,
Араас дьоннуун алтыһан
Аймах курдук сананным.
Санаам сырдык кыырпаҕа
Сатабылы ирдээ дуу,
Саатыыр кэрэ ыраҕа
Санаа хоту сирдээ дуу…

Чэлгийээнэ олоҕу уруйдуур истиҥ иэйиилээх хоһоонноро өссө да айылла турдуннар! Бар дьонугар саҥаттан-саҥа кинигэлэри бэлэхтии туруохтун.

Валерия ТЕМЕНХОН