Омук кэскилэ — Тойон Оҕо!

Бу Орто туруу дойдуга саамай сүрүн кыһалҕанан Оҕо дьылҕата буолар диэтэххэ сөбүлэспэт киһи аҕыйах буолуохтаах. Билиҥҥитэ. Сотору кэминэн хайдах буолуоҕун айбыт таҥара бэйэтэ билэн эрдэҕэ.

Былыр былыргыттан Оҕо — быыһааччы. Нууччалыы эттэххэ, “спаситель”. Вифлеем түгэҕэр күкүргэ сытар кыһыл оҕону кимнээх “быыһааччы кэллэ” диэбиттэрэй? Атах балай хаама сылдьар ойуун-ичээн дьоннор (волхвалар). Ол эбэтэр, Үйэлээх үгэс (традиция) дьоно.

Кырдьык, христианство итэҕэлигэр “Оҕо аан дойдуну быыһыахтааҕын” туһунан өйдөбµл үйэлээх үгэстэн киирбитэ саарбахтаммат. Кытай омук Оҕону таҥара курдук көрөр буолан улуу аатырбыта буолуо дии саныыбын, биир бэйэм. Кинилэр түҥ былыргыттан билиҥҥэ диэри ханнык баҕарар кыра оҕону көрбүөччүнэн, ойуун-удаҕан аҥаардаах киһинэн ааҕаллар. Ол курдук, кыракый оҕолор балкыйар ырыаларын истэн олорон, инникилэрин түүйэр идэлээхтэр эбит. Түүйэллэр уонна кэскиллэрин түстүүр былаан ылыналлар.

Ол былыр сахаҕа да баар быһыылаах. Холобур, кыракый балтым саҥа тылланан иһэн: “Каананыы-каананыы, уол коттордоо” — диэн ырыалаах буолара. Ону туох дии саныыгыт, дьэ? Тоҥхойо кырдьыбыт эбэбит (эһэбит эдьиийэ) айманар буолара: “Бу оҕо тылыгар туох киирдэ!” Кини тапталлаах оҕотунан мин быраатым бокуонньук этэ.

Киһи бу орто дойдуга төрөөн үс мүһэлгэни ааһар: Оҕо — киһи-сүөһү — Оҕо. Ол эбэтэр, үөһэттэн аллараа түһэр, онтон эмиэ үөһэ тахсар.

Ойуун Оҕо

“Оҕо — киһи-сүөһү — Оҕо” диэн олох формулата буолар. Саамай үрдүкү кэрдиискэ Оҕо турар. Киһиэхэ эбэтэр ханнык эрэ түгэҥҥэ бэрт түргэнник “сүөһүгэ” кубулуйуон сөптөөх сиппит киһи буолбатах. Ол эбэтэр, сиппит киһи Оҕоҕо бас бэринэр, Оҕо үрдэлин ситиһэргэ дьулуһар аналлаах.

Киһи сааһырдаҕына сыыйа оҕотугар түһэр – улам чиэһинэйэ, муударайа хойдор, көнө, сырдык, ыраас санааланар, бүтэһигэр кыра оҕо таһымыгар түһэ түөһэйэр. Ол эбэтэр, оҕо буолан төрүүр, оҕонон төннөр.

Таҥара табаҕайыттан саҥа мүччү туттаран түспүт, чараас эйгэ сырдык сүүрээнигэр сылдьар куттаах-сүрдээх  Тойон Оҕо өссө да дууһа “сымыытыгар” сылдьар баҕайыта.

Түҥ былыр үгүс омук таҥараларыгар дабайар тайылҕаннара оҕото суох ааспата. Ол улуу дьаалы мээнэҕэ кыһыл Оҕонон кэрэх эрэйэрэ буолуо дуо? Туох барыта үрүҥнээх-харалаах диэбиккэ дылы, “хара магия” ойууттара Оҕону толук уурар буоллахтарына, “үрүҥ магия” ойууттара, төттөрүтүн, Оҕону көрбүөччү, ол эбэтэр, үөһээ дойду уонна орто дойду олохтоохторун икки ардыларыгар “тылбаасчыт” быһыытынан тутталлара диэн буолар.

Оҕо хараҕа. Оҕо дьүһүнэ-бодото. Саҥата-иҥэтэ. Албына-көлдьүнэ суох, көнөтүнэн сылдьар майгыта. Баары баарынан, суоҕу суоҕунан. Саамай ыарыылааҕа уонна үөрүүлээҕэ Оҕо хараҕын уута. Оҕо төрөөн эбэтэр атаахтаан ытаатаҕына үөрэбит, хомойон, ыарытыйан, атаҕастанан ытаатаҕына хараастабыт. Манна киил буолбут киһи ылбычча өйдөөбөт майгыта баар. Ханнык эрэ сырдык эйгэттэн күн бытархайа тыгарын кэриэтэ.

Эр дьон букатын ыраахпыт. Чугас баар буоллаҕына ымманыйабыт, ыраах сырыттахпытына букатын да умнан кэбиһиэхпитин сөп. Ахтылҕан баар да буоллаҕына, ону чугас сылдьар атын Оҕо төһө баҕарар солбуйуон сөп.

Оттон дьахтар Оҕотун кытта быһаччы ситимнээх. Быстыспат диир кыах суох — төһө баҕарар быстарын илэ көрө сылдьабыт. Ийэ, иньэ, иннэ. Иннэлээх сап кэриэтэ. Саба быстыбыт иннэ туох туһалаах буолуой — орто дойдуга. Атын сап тиһиллиэн наада. Суох буоллаҕына — суох. Орто дойдуну туһата суох тэһитэ кэйиэлиир “зазноба-занозаҕа” кубулуйар. Төһө да кылабачыйдын — туһата суох.

Улахан дьон, ол эбэтэр “киһи-сүөһү” эйгэтэ биир өрө тутардаах — таптал! Аан дойдуну таптал тутан турар диэн буолар. Хайдах таптал?

Оҕо таптала. Бу муҥутуур, атыннык эттэххэ, “абсолютнай” таптал. Ол эбэтэр, Оҕо — дьахтар да, эр да киһи курдук таптаабат. Судургутук эттэххэ, туга да тыҥырҕаабакка, туга да хороҥнообокко таптыыр. Аньыыта-харата суох. Таҥара таптала.

Кырдьаҕас Оҕо

Тыл төрдө буолбут Зигмунд Фрейд эппитинэн, киһи олоххо анала — “кыһыл көмүс туораах” үһү. Ханнык баҕарар Оҕо дууһатыгар “кыһыл көмүс туораах” кистэнэн сытар. Күн бытархайа.

Ханнык баҕарар туорааҕы бүөбэйдээтэххэ эрэ толору ас кутар. Оҕо “кыһыл көмүс туорааҕа” сөптөөхтүк тылларыгар “киһи-сүөһү” эйгэтиттэн көмө наада. Улахан көмө.

Биһиги тулалыыр эйгэбит онуоха көмөлөспөт, төттөрүтүн, алдьатар, сүһүрдэр аналлаах. Оҕону быыкаа эрдэҕиттэн, тэлэбиисэртэн саҕалаан, компьютер, интернет сүлүһүнүгэр тиийэ, халы-мааргытык иитэр оҕо садтарыттан, оскуола быыстала суох “реформаларыгар” тиийэ, киһини иитэн таһаарарга буолбакка, “үүрбэ сүөһү” оҥорорго үлэлииллэр. Адьырҕа, эһэ-бөрө эбэтэр “бараан” майгылаах — син биир. Барыта “үүрбэ” буолар аналлаах.

Бу судаарыстыба уонна судаарыстыба үрдµүнэн баар (наднациональнай) кимэ-туга биллибэт күүс дьайыылара. Глобальнай бэлиитикэ. 

Куһаҕан төрөппүттэр — син биир оннук эйгэҕэ оҕустарбыт оҕолор улааппыттара буолар. Арыгы, табаах, наркотик, быдьар быһыы, “холуобунай романтика” — барыта “кыһыл көмүс туораах” сүһүрбүтүттэн тахсар.

Бу “социальнай” диэн аатырар дьайыы. Оҕо “социальнай эйгэтэ”. Көнөтүнэн эттэххэ, “хотон” эбэтэр “ыт уйатын” эйгэлэрэ.

Бөлөһүөк Александр Дугин суруйарынан, аныгы эйгэҕэ оҕолор бэрт эрдэ “улахан дьон” эйгэтигэр киирэллэр: “Быраабыла курдук, уон икки саастарыгар кинилэр бүтэһиктээх улааппыт дьоннор, туох да ырата, инникигэ көрүүтэ суох, тугу да биттэммэт, туохха да итэҕэйбэт, ыраас таптала суох, түүл магията диэни билиммэт, хаһан да көммөт “циничнэй” идиоттар”.

Хомойуох иһин, олус тарҕаммыт көстүү. Бэл, “үчүгэй” диэн ааттыыр төрөппүттэрбит оҕолоро оннуктар. Харчы, былаас, “түүлээх ытыс”, мааны, туох кыһалҕата суох олох — уоннааҕыта хайдах да буоллун. Тоҕо диэтэххэ, аан дойду үрдүнэн “харчы таҥара” аайдаан олорор. Онуоха үҥүүнү-сүктүүнү көрө сылдьар оҕолор отуордарыгар оҕустарбакка хайдах буолуохтарай!

Тойон торума

“Оҕо — киһи-сүөһү — оҕо” ситими көрөн олорон салайааччы Оҕо курдук ыраас буолуохтаах диэн этиини кытта сөбүлэһэҕин.

Оҕо, биллэн турар, кыаҕа кыра буоллаҕына, Оҕо туругар чугастык турар Аарыма кырдьаҕастар норуоттарын салайар буолаллар этэ, былыр. Сээркээн сэһэттэр, көрбүөччүлэр, үрүҥ ойууттар, аксакаллар уонна да атыттар.

Үгэстэрин өрө тутар омуктары көрүҥ эрэ,  хайдахтаах курдук кырдьаҕастарын ытыктыылларын, кинилэр тылларыттан тахсыбаттарын. Дьэ, бу омуктар хаһан да өлөн-охтон биэриэхтэрэ суоҕа. Тоҕо диэтэххэ, норуот акаары буолбатах — Үйэлээх үгэс быһыытынан кырдьаҕастары мээнэҕэ бас-көс туттубат. Арай билигин кырдьаҕастары истэр наадата суох диэн соруйан, дьэ кырдьык, акаарылары күөттээһин баар.

Судаарыстыбаннай уонна уопсастыбаннай диэйэтэл В.А. Петрова тылларын өйдөөн кэлэбин. Киһини “сааһырда” эрэ диэн туораталларын сөбүлээбэтин эппитэ. Салайар үлэ диэн оту-маһы барчалааһын буолбатах, эдэр эрчим оннук айылаах наадата суох, төбө, дьулуур уонна эппиэтинэс баара быраап диэбитэ.” Саамай сэрэхтээҕэ, тыа сирэ эстэн эрэр, — диэн буолбута. — Дьэ, аҕыйах сылынан хайдах буолаахтыыр. Тыа сирэ эһиннэҕинэ саха омук дьылҕата татым соҕус буолуо”.

Кырдьыга оннук. Тыа сирэ — саха кэскилин киинэ, төрүт силиһэ. Силиһэ быстыбыт мас иинэн-хатан, эстэн барара биллэр быһыы. Барыта ситимнээх. Тыа сиригэр эрэ саха эйгэтэ, үгэһэ, сиэрэ-майгыта баар. Онон саха тыла манна тыыннаах сылдьыан сөп.

Онон эдэр салайааччыларбыт тыа сирин сайдыытыгар тосту уларыйыыны киллэрэллэрин күүтэбит.

Суолласта, сурукка тистэ — СУР.