Yakutians.com

Новости Якутии

Көрсүүлэһии дуу, ыал буолуу дуу?

“Киһи дуу, кии дуу” буоларбытын быһаарар үйэбит тигинээн кэлбит курдук. Демография көрдөрүүлэринэн Уһук Илиҥҥэ бастыҥмыт диэн бэйэбитин алы гына сылдьыбыппыт, дьиҥэ, быһыы-майгы быһымаҕа сэрэйиллэр этэ. Урут кырдьаҕастар этэллэрэ: “Дьахтар үөрэхтэннэ, онон, бука, ырааппат омук буоллубут,” – диэн. Кырдьык даҕаны, туох барыта ураҕас икки уһуктааҕын кэриэтэ – үчүгэйдээх да, куһаҕаннаах да.

Дьэ, доҕоттор, ”Демография Якутии: половина детей рождается вне брака” матырыйаалы ааҕыҥ – http://yakutians.com/demografiya-yakutii-polovina-detej-rozhdaetsya-vne-braka/

Ол эбэтэр, сотору кэминэн “саха ыала” диэн өйдөбүл суох буолар туруктаммыт. “Кутуруга куйаарга” ийэлээх, “анньан ааспыт” аҕалаах омук. Били, европалар туруорсар балаһыанньалара – “родитель №1”, “родитель №2” диэн өйдөбүллэр сыыйа-баайа олоххо киирэр быһыылара.  

Дьиҥэ, күн бүгүн оҕолонорго-урууланарга куһаҕана суох кэм турар. “Ийэ хапытаала”, араас төлөбүрдэр, социальнай чэпчэтиилэр элбэхтэр. Өрөспүүбүлүкэ Үлэҕэ уонна социальнай сайдыыга министиэристибэтэ демография хайысхатынан үлэтигэр, чуолаан, “дьоллоох дьиэ кэргэн, ыччаттаах ыал” диэн тосхолунан салайтарар.

Судаарыстыба ыаллары өрө тута сатыыр. Холобур, “Эдэр ыал – 2021” федеральнай бырагыраамма. Бу эдэр ыаллар дьиэлэнэллэригэр туһуланар бырагыраамма 2025 сылга диэри үлэлиэхтээх даҕаны, бука, уһатыллара буолуо дииллэр.

Дьэ, хайдах ыалы “эдэр” диэн ааттыыллар эбитий? Кэргэнниилэр иккиэн саамай улааппыта 35 саастаах буолуохтаахтар. Ону кытта эр-ойох буолалларын туһунан “бэчээттээх кумааҕылаах” буолаллара ирдэнэр. “Гражданскай дьиэ кэргэн” диэн ааттанар көрсүүлэһии көрүҥэ аахсыллыбат.

Өйдөөҥ кэбиһиҥ: ыаллар саастарын иккитэ көрөллөр – сайаапка биэрэллэригэр уонна харчыны (субсидияны- төннөрүллүбэт харчыны) үллэрэллэригэр. Бу икки түһүмэх икки ардыгар уочараттан сылтаан балачча кэм ааһыан сөп – харчы ылар кэмҥэ тиийэн биирдэскит 36 саастаммыт буоллаҕына, бырагыраамматтан сотон кэбиһэллэр.  

Ол эбэтэр, эдэр сылдьан ыал буолар барыстаах. Аны туран, судаарыстыба субсидията хас оҕолооххуттан тутулуктаах. Субсидия кээмэйэ маннык:

оҕото суох ыалга – дьиэ сыанатын 30%-на;

биир оҕолоох ыалга – 35%;

икки оҕолоох ыалга – 40%;

үс уонна онтон элбэх оҕолоохторго – 50%.

Бу “базовай” төлөбүрдэр. Эрэгийиэннэр уларытыахтарын сөп, онон сорох сиргэ дьиэ сыанатын 70-80 бырыһыанын толуйаллар эбит.

***

“Элбэх ойохтонуу дьахталларга туһалаах” ыстатыйа элбэх мөккүөрү таһаарда – http://yakutians.com/elbeh-ojohtonuu-dahtallarga-tu%d2%bbalaah/

Араас санаа баар эрээри, биири бэлиэтээн этиэххэ наада: үгүс дьахтар “ыал” диэн өйдөбүлү “көрсүүлэһиини” кытта бутуйар эбит. Эр дьон аҥаар кырыытыттан оҕо оҥорон барыахтара диэн дьаарханар кэриэтэлэр.

Дьиҥэ, элбэх ойохтонуу диэн – ыал буолуу. “Көрсүүлэһииттэн” букатын атын майгы. Туох-ханнык иннинэ эппиэтинэс – ойоҕун, оҕолорун иитэр кыахтаах эрэ киһи сананар быһыыта. Санаан көрүҥ, ыал хамначчытыгар ханнык дьахтар иккис-үһүс ойоҕунан барыаҕай!  

Ити барыта сиэр-майгы уларыйыыта. Дьахтары үллэр үйэҕэ доҕор, ыал ийэтин курдук буолбакка, “сексуальнай эбийиэк” курдук эрэ көрөр буолбуппут содула. Эр да дьон, дьахталлар бэйэлэрэ да.

Демография көрдөрүүлэрэ этэринэн, төрүүр оҕо 46 %-нын, ардыгар сорох улуустарга хайа охсубут аҥаарын сулумах дьахталлар төрөтөллөр эбит. Эмиэ саҥа өйдөбүл: “для себя” оҕолонуу диэн ааттанар.

Ол эбэтэр, ыал өйдөбүлэ сүттэр сүтэн иһэр. Ол аата, саха омук эһиннэр эстэн иһэр.

Манна диэн эттэххэ, “элбэх ойохтонуу” туһунан, бука, олоххо хаһан да киирбэти ыаһахтыыр ыстатыйа буолар – үтэн-анньан көрүү. Дьон-сэргэ “ыалдьар” боппуруоһа эбит. Ким омуга күн сириттэн симэлийиэн баҕарыаҕай.

Бу саамай тыын түгэн – ЫАЛ. Саха ыала баар эрэ буоллаҕына, бэйээт эппитинии, “оҕо төбөтө күкээриэ” – кэскилбит кэҥиэ этэ.

Истиэххитин иккитэ баҕардаххытына, ыал эрэ баарын тухары национальнай судаарыстыбалар бааллар, национальнай өрөспүүбүлүкэлэр бааллар. Ыал суох буолла да, барыта суох буолуоҕа.

Бас барбытын кэннэ баттаҕы харыһыйбаттар. Холобур, тылбыт сайдыыта биирдии дьонтон, учуонайдар сүбэлэриттэн, тойоттор ыйыыларыттан-кэрдиилэриттэн отой тутулуга суох буоллаҕына (хас киһи айаҕын кэтээн олоруоххунуй), ЫАЛ, ДЬИЭ КЭРГЭН института тупсарын туһугар биирдиилэн да дьон, уопсастыбаннай хамсааһыннар да улахан дьайыылаах буолуохтара. Күүһү-күдэҕи онно ууруҥ. САХА ЫАЛА баар буоллаҕына, тылбыт, төрүт култуурабыт да баар буолуоҕа.

Суолласта, сулласта – СУР.

Поделиться
%d такие блоггеры, как: