Yakutians.com

Новости Якутии

Демография – тыын боппуруос: Баһылыктар, ыал буолууну көҕүлээҥ!

Үөһээ Бүлүү улууһун Үөдүгэй нэһилиэгин баһылыгынан биллиилээх суруналыыс, бэйиэт Валерий Васильев-Муттуххай Бороҥ үлэлиир. Кини бэртээхэй бачыымы көтөхтө: отуттарын ааспыт сулумах сылдьар уолаттар дьиэ-уот тэринэллэригэр анаан уһаайба сирдэрин босхо аныыр үлэни саҕалаабытын биллэрдэ.

Дьэ, бу дьоһуннааҕын ааһан кэскиллээх тэринии буолбут. Бэйэҕит санаан көрүҥ, тылбытын харыстаан үлэ бөҕөнү ыытарга дылыбыт. Өрөспүүбүлүкэбитин туруулаһабыт, саха бодотун, сиэрин-майгытын, үйэлээх үгэстэрин сүтэрбэт туһугар аҕыс айдааны тардабыт. Кимнээххэ анаан?

Баҕар, бас барбытын кэннэ баттаҕы харыһыйса сатыырбыт буолаарай?

Төрүөх тахсыбат – ыччат ыал буолбат, аҥаардас кыргыттар саастарын баттаһа “для себя” оҕолоноллор, оттон уолаттарбыт “туохтаах буолан төрүөхтэрэй” – оҕото-уруута, ааттарын ааттатар ыччата суох хаалаллар, ол сылдьан арыгыга убаналлар, үйэлэрин кылгаталлар, “хаайыы дьоно” буолаллар.

Сулумах сылдьар киһиэхэ кыһалҕата кыра – ыстаанын тардынна, муннун туора сотунна даҕаны ханна баҕарар барар, оту-маһы тардыалаһар, уолуктаһааччыны кытта уолуктаһар, охсуһааччыны кытта охсуһар. Оччотугар кинини, кини күүһүн-уоҕун ким сөптөөх сиргэ хайыһыннарыахтааҕый?

Биһиги аҕыйах ахсааннаах саха омук буолабыт. Этэргэ дылы, “бэйэбит бэргэһэлээхпит” – ханнык эрэ Арҕааҥы дойдулартан, Европа түгэҕиттэн кэлбит сыаннастарга бас бэриммэппит, тоҕо диэтэххэ, “индивидуализм” сыаннастарын өрө туттахпытына ырааппаппыт. Саха былыр-былыргыттан өйдөбүллээх: арҕааттан абааһы араабылаһар. Абааһы Айыы киһитигэр үчүгэйи баҕарбат.

Саха ыччатыгар сахалар бэйэбит кыһаныахтаахпыт, ол үлэни баһылыктар сүрүннүөхтээхтэр. Баһылаан-көһүлээн ыытыахтаахтар. Кинилэр – баһылыктар!

Онон Үөдүгэйдэр аҕа баһылыктара Валерий Васильев-Муттуххай Бороҥ бачыымын Саха сирин бары нэһилиэгин баһылыктара өйүөхтэрэ, саха төрүөҕэ тахсарын, күөнэҕэ көбөрүн туһугар туһааннаах үлэни ыытыахтара диэн эрэнэбит!

Маннык баар. Демография биир саамай тутаах көрдөбүлэ – оҕону төрөтүү суумаламмыт коэффициенэ (суммарный коэффициент рождаемости – СКР).

Бу биир дьахтар төрүүр сааһыгар (15 сааһыттан 50 сааһыгар диэри) ортотунан хас оҕону төрөтүөн сөбүн көрдөрөр коэффициент. Баар быһыыга-майгыга.

Нэһилиэнньэ ахсаанын биир таһымҥа тутар туһугар СКР кээмэйэ 2,1-тэн кыра буолуо суохтаах. Ортотунан! Ол аата, хас биирдии дьахтар сааһын устата 2,1 оҕону төрөтүөхтээх. Муҥ саатар. Итинтэн кыра буолла да, төрүөх төннөн барар.

Арассыыйаҕа ити көрдөрүү 1,5, биһиэхэ – 1,8.

Аҕыйах ахсааннаах буоламмыт билиҥҥитэ көҕүрээбэт, бэл, барбах эбиллэр курдукпут да, аҕыйах сыланан тэҥнэһиэҕэ, онтон куугуначчы аҕыйыыр туруктаахпыт.

Чэ, ити курдук. Этэргэ дылы, кэскилбит бэйэбит илиибитигэр баар. Ким да биһигини сээн диэ суоҕа. Кыахпыт сирбитигэр-уоппутугар сытар. Баһылыктар бэйэҕит дьоҥҥутуттан сири харыстаамаҥ. Уолаттар баайдаах курдук сананныннар, үлэлээн-хамсаан боролуйдуннар, кыргыттарын туттубут дьиэлэригэр аҕаллыннар, ыал-күүс буоллуннар, уһун буруону унаарыттыннар – оҕо-уруу төрөттүннэр.

Ханнык эрэ арҕааҥы абааһылар Таҥара биэрбит сирин эргиэн эгэлгэтэ оҥостубуттарын үтүктүмэҥ!

Суруйда – СУР.  

Поделиться
%d такие блоггеры, как: