Бүлүү улууһугар элбэх оҕолоох эдэр ыалларга туох көмө оҥоһулларый?

Бүлүү улууһун дьаһалтатын социальнай эйгэҕэ уонна эдэр ыччат дьыалаларыгар отделын салайааччы Аксинья Кудайбердиева улууска демография, элбэх оҕолоох ыалларга оҥоһуллар көмө туһунан билиһиннэрэр:

– Бастаан, демография сыыппараларын билиһиннэриэм. 2020 сыл түмүгүнэн Бүлүү улууһугар 25,1 тыһ. киһи олороро чуолкайданна. Улууска бүгүҥҥү күҥҥэ элбэх оҕолоох 1073 дьиэ кэргэн баар, итинтэн 941-рэ эдэр ыаллар буолаллар.  Бүлүү улууһугар үс оҕолоох эдэр ыаллар элбэхтэр. Ол курдук, үс оҕолоох 913 ыал олорор, 4 оҕолоох – 123, 5 оҕолоох – 32, 6-7 оҕолоох – 5 дьиэ кэргэн бааллар. Элбэх оҕолоох ыалларга 3,5 тыһ. оҕону көрөллөр, иитэллэр.

Оҕо төрөөһүнүн курдук демография сүрүн көрдөрүүтүн ылан көрдөххө, сыллата оҕо ахсаанын эбиллиитэ бэлиэтэнэр. Холобур, 2019 сыллааха 318 оҕо төрөөбүт буоллаҕына, ааспыт сылга 34 оҕонон элбэх төрөөһүн бэлиэтэннэ. Бүтэһик икки сылга барыта 670 оҕо төрөөтө.

Оҕо төрөөһүнүн, элбэх оҕолоох эдэр ыаллар ахсааннарын элбээһинэ дойду үрдүнэн ыытыллар политика үтүө түмүгүн, РФ Президенэ Владимир Путин уонна биһиги Ил Дархаммыт Айсен Николаев дьиэ кэргэни өйүүргэ туһуланар элбэх өрүттээх үлэлэрэ, дьаһаллара олоххо киириитин туоһута буолар.

Билэргит курдук, оҕо төрөөһүнүгэр, иитиитигэр кэлиҥҥи сылларга элбэх көмө көрүллэр буолла. Арассыыйа, өрөспүүбүлүкэ, улуус таһымнарыгар элбэх оҕолоох ыаллары өйүүр араас өрүттээх бырагыраамалар үлэлииллэр, субсидия анааһына, “Ийэ хапытаала” төһүү буолаллар.

Биһиги улууска хас биирдии муниципальнай тэриллиилэргэ киһи тиийинэн олоруутун алын кээмэйигэр тиийбэт дохуоттаах дьиэ кэргэннэр туһулаан учуокка туруоруллаллар. Сыл аайы тохсунньу ый саҥатыгар испииһэк саҥардыллан иһэр. Быйыл итинник учуокка 5493 киһи киллэрилиннэ. Испииһэк өҥө, көмө оҥоруутун чопчулуур сыаллаах-соруктаах оҥоһуллан, аҕыйах дохуоттаах дьиэ кэргэннэр муниципальнай тэриллиилэртэн материальнай көмө, социальнай хантыраагынан бэйэ дьыалатын арыналларыгар, социальнай харалта нөҥүө көмө ылалларыгар күүс-көмө буолар.

Улуус дьаһалтатын социальнай эйгэҕэ уонна эдэр ыччат дьыалаларыгар отделын үлэтин биир сүрүн хайысхатынан эдэр ыалларга көмөнү оҥоруу буолар. Биир итинник туһаайыынан эдэр ыаллар дьиэ тутталларыгар, атыылаһалларыгар субсидия көрүллүүтэ буолар. Бырагырааманы Саха өрөспүүбүлүкэтин тутууга министиэристибэтэ, улуус дьаһалтата кыттыгас үбүлээн үлэлэтэллэр. Быйыл олохтоох бүддьүөттэн 6,4 мөл. солк., тутуу министиэристибэтиттэн 1,2 мөл. солк. көрүлүннэ. Субсидияны биэрии хамыыһыйаҕа көрүллэр.

2020 сылга субсидиянан 19 эдэр ыал туһаммыта. Урукку сылларга субсидия ылбыт ыаллар дьиэ тутталларыгар, атыылаһалларыгар үптэрин туһаннылар. Субсидияны кирэдьиити төлөһөр кыахтаах, үлэлээх-хамнастаах эдэр ыаллар ылаллар. Тоҕо диэтэргин, субсидия суумата 500 тыһ. солк. саҕалаан  700 тыһ. солк. тиийэр, ити үпкэ эдэр ыаллар эбии кирэдьиит ылан дьиэ тутталлар, атыылаһаллар. Бүгүҥҥү күн туругунан 101 ыал субсидия ылар уочаракка турар. Сотору кэминэн эдэр ыалларга субсидия түҥэтиитигэр хамыыһыйа мунньаҕа тэриллиэҕэ.

Биһиги улууска 2014 сыллаахха элбэх оҕолоох ыалларга уопсастыбаннай түмсүү тэриллибитэ. Түмсүү 2018 сыллаахха коммерческайа суох тэрилтэ быһыытынан учуокка турбута, юридическэй сирэй быһыытынан үлэлиирэ үбүнэн көмө ыларыгар кыаҕы биэрэр. Түмсүү элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэргэ күүс-көмө буолар, араас тэрээһиннэри ыытар.

Сылын аайы коммерческайа суох тэрилтэлэри өйүүргэ улуус бүддьүөтүттэн үбүлээһин көрүллэр. Былырыын 700 тыһ. солк. көрүллүбүт буоллаҕына, быйыл 1  мөл. солк. үбүлэниэхтээх. Былырыын куонкуруска элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэр түмсүүлэрин тэрилтэтэ бырайыак оҥорон кыттыбыта уонна үбүлэммитэ.

Улуус дьаһалтата тиийинэн олоруу алын кээмэйиттэн аҕыйах дохуоттаах ыалларга сылга биирдэ 4 тыһ. солк. көмөнү оҥорор. Итинник көмөнү элбэх оҕолоох ыаллар эмиэ ылыахтарын сөп.

Элбэх оҕолоох эдэр ыаллар араас тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кытталлар.Үлэ, социальнай сайдыы министиэристибэтин нөҥүө куорат уонна тыа сирин эдэр ыалларыгар ыытыллар өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкуруска 2020 сылга Бүлүү улууһун Чочу нэһилиэгиттэн элбэх оҕолоох Степанида уонна Владимир Трофимовтар дьиэ кэргэттэрэ кыттыбыта.

Былырыын 8 оҕолоох урбаанньыт Любовь Поповаҕа “Ийэ Албан аата” III истиэпэннээх Бочуоттаах бэлиэ туттарыллыбыта. Быйыл “Ийэ Албан аата” III истиэпэннээх Бочуоттаах бэлиэ I Күүлэттэн элбэх оҕолоох Любовь Тутукароваҕа туттарылынна. Кини 7 оҕо ийэтэ, бэйэтэ идэтинэн учуутал.

Кулун тутарга Бүлүүттэн Ил Түмэн дьокутаата, бүддьүөт сис хамыыһыйатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Ньургуйаана Захарова Бүлүүгэ элбэх оҕолоох эдэр ийэлэри кытта анаан-минээн көрсүбүтэ. Кэпсэтиигэ элбэх оҕолоох ыаллар, Бүлүү куората кэҥээн иһэринэн, автобустар маршруттарынан сырыыларын олохтууру туруорсубуттара, таксинан сырыыны ыарырҕаталларын этиммиттэрэ.

Биһиги инникитин урбаанньыттары кытта элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэргэ төһө кыалларынан өҥө оҥоруутугар, атыыга чэпчэтии көрүллэригэр үлэлэһэр былааннаахпыт. Итинник тэрээһин элбэх оҕолоох ыаллары быһаччы өйөөһүн буолуо этэ.

Улуус дьаһалтата бэйэтин таһымыгар элбэх оҕолоох эдэр ыаллары өйүүргэ араас өрүттээх үлэни ыытар, инники кэскиллээх былааннары, толкуйдары торумнуур.

Николай КУПРИЯНОВ.