Yakutians.com

Новости Якутии

Аан дойдуну “аманах абааһыта” тутан олорор! Эллэй эһэбит кэриэһэ

Суруйда СУР.

Былыр биир атаһым оҕонньор инньэ диэн тыллаах буолара. “Аманах абааһыта” — дьахтар ууһуур тэрилэ. Аны санаатахха, оҕонньор бөлүһүөктүүр, “аан дойдуну демография тутан олорор” диир быһыыта эбит.

Этногенез и пассионарность. Знать и не стыдиться

Аныгы үйэ биир ааттаах-суоллаах учуонайа Лев Гумилев “пассионарность” диэн өйдөбүлү тобулан турар. Дьон-сэргэ, норуот, омук, гражданскай нация ардыгар тоҕо модун күүстээх, тугу барытын кумалыыр эбэтэр айар-тутар кыахтанарый, оттон ардыгар тоҕо мөлтөөн-ахсаан биэрэрий, нэс, көҕө, нэҥирэ суох бөөхүллэҕэ кубулуйарый диэн боппуруоска хоруйу көрдөөн.

Туохтан да толлубат, аан дойдуну барытын да “иҥнэри үктүүртэн” иҥнибэт, онуоха өлөрү-тиллэри аахсыбат дьон бырыһыана лаппа баһыйар буоллаҕына омук пассонарнай аатырар. Оннук дьон төһөнөн элбэх даҕаны, омук оччонон уохтаах буолар. Уохтаах — үчүгэйгэ да, куһаҕаҥҥа да. Айарга-тутарга даҕаны, айгыратарга-алдьатарга даҕаны.

Оттон оннук уох ханнык дьоҥҥо ордук баарый – кырдьаҕастарга дуу, эдэр дьоҥҥо дуу? Биллэн турар, эдэрдэргэ.

Оттон эдэр дьон ханнык омукка элбэх буоларый — элбэхтик төрүүр-ууһуур омуктарга дуу, эбэтэр кыралаан ычык-бычык ууһаатаҕа буолар омуктарга дуу? Биллэн турар, төрүөхтэрэ үчүгэйдик тахсыбыт омуктарга.

Ол эбэтэр, пассионарность эдэр дьон ахсааныттан, онтон сэдиптээн дьахтар төрүүр-ууһуур дьоҕуруттан тутулуктаах.

Ол курдук, 1905-1917 сыллаах өрөбөлүүссүйэлэр кэмнэригэр Арассыыйаҕа хайдах быһыы-майгы үөскээбитин өйдүөххэ наада. Ол саҕана Арассыыйа, историяҕа үөрэтэллэрин курдук, “хаалыылаах аграрнай дойду” этэ. Дьон-сэргэ 70 бырыһыаныттан тахсата дэриэбинэҕэ хаатыйаланан олороро. Сири община сокуонунан, дьиэ кэргэҥҥэ төрүүр уол оҕо ахсаанынан үллэрэр буоланнар, ыал барыта уол оҕо ахсаанын эккирэтэн оҕолонор. Онон тыа сиригэр хара баһаам лиҥкинэспит эдэр дьон “бастарын батара” сатыыр үлүгэрдэрэ. Оту-маһы тардан көрөллөр, уолуктаһары кытта уолуктаһаллар, охсуһары кытта охсуһаллар, бандьыыттыы бараллар, субу-субу бастаанньалаан баайдар уһаайбаларын уоттууллар. Быһата, “муҥур ханныларынан сири тиэрэллэр”, окко-маска ытталлар. Пассионарийдар “буорахтаах буочукалара” үөскээбит кэмэ. Ол саҕана Арассыыйа империятыгар хайдахтаах курдук дьон төрөөн-үөскээн тахсыбыттарын бэйэҕит санаан көрүҥ. Ленин, Троцкай, Сталин… Туох да сүрдээх халыҥ халҕаһа улуу дьон! Сахалар чулуу дьоммут эмиэ ол сахха сириэдийэн тахсыбыттара эбээт.   

Ол эбэтэр, XX-с үйэ саҥатыгар Арассыыйаҕа өрөбөлүүссүйэ буолар быһыыта-майгыта үөскээбитигэр демография оруола кырата суох. Биир сүрүн төһүүнэн буолбута диэххэ наада. Ол уохха Арассыыйа норуоттара кылгас кэм иһигэр дойдуларын биир бастыҥ индустриальнай судаарыстыбаҕа кубулуппуттара, фашизмы урусхаллаабыттара, космоска көппүттэрэ, атом энергиятын баһылаабыттара. Баара-суоҕа үйэ аҥаарын кыайбат кэм иһигэр. Маннык балысхан сайдыы ханна да, хаһан да, ханнык да дойдуга бэлиэтэнэ илик.

Оччотугар күн бүгүн Арассыыйаҕа өрөбөлүүссүйэни оҥоро сатааһын туһата суох дьыала буолан тахсар. Муҥутаан “ытык хараҕын эргиппит” тэҥэ, баар уоруйахтары атын уоруйахтарынан солбуйуу араллааныгар көх-нэм буолуохпутун сөп. Арай, атыыр айдааны Кавказ омуктара тардыахтарын сөп — кинилэргэ эдэр дьон элбэҕин быһыытынан, пассионарийдар араҥалара быдан халыҥ. Ону баара, бу омуктарга ТРАДИЦИЯ күүстээх. Кырдьаҕастарын истэллэр, үгэс буолбут сиэри-майгыны тутуһаллар. Оттон кырдьаҕастар үлүбээйгэ өрүкүнэспэттэр, омуктарыгар хайдах-туох балаһыанньа ордук барыстаах, туһалаах буолуоҕунан салайтараллар.

Лезгинка на улицах. Запрет Кадырова - YouTube

Пассионарийдар кимнээхтэрэ уонна хайдахтара, инньэ, сэбиэскэй саҕаттан аармыйаҕа көстөрө. Онно Кавказ омуктара мэлдьи “былааһы ылаллара” мэлдьэх буолбатах. “Дембеллээһини”, ол эбэтэр “кырдьаҕас саллааттар” былаастарын кинилэр алдьатан тураллар. “Биир дойдулаахтар былаастарынан” солбуйбуттара. Ол туһугар тугу барытын умнан туран охсуспуттара — хаайыыга симиллэллэрин, өлөллөрүн-тиллэллэрин, утарсааччыларын өлөрөллөрүн кэрэйбэккэ туран. Оттон чэчиэннэр оннооҕор хаайыы сокуоннарыгар, “блатной понятиеларга” силлиэхтэрин да баҕарбаттар. “Биһиги туспа сокуоннаахпыт, бэйэбит “авторитеттардаахпыт”, хайдах да “өҥнөнүҥ-түүлэниҥ” – диэн.  

Дьэ, аан дойдутааҕы олигархия тоҕо дьон-сэргэ ахсаанын аҕыйата сатыырга дьулуһарын өйдөөтүгүт дуо? Тоҕо “европалыы цивилизация” нөҥүө гомосексуализмы, феминизмы, педофилияны тарҕата сатыырын, “дьиэ кэргэни былааннааһыны”, ювенальнай юстицияны уо.д.а. пропагандалыырын?

Норуоттарга эдэр дьон ахсаанын аҕыйатар, ол эбэтэр пассионарийдар араҥаларын чарааһатар туһугар. Барыларын “муннуларыттан сиэтэ” сылдьаары.

Тоҕо исламы утары аан дойду үрдүнэн сэриини биллэрбиттэрэй? Коран хабалаҕа ылар кирэдьииттээһини утарарын эрэ иһин буолбатах.

Традицияны, үйэлээх үгэстэри туллаҥнатар, урусхаллыыр туһугар. Ыччат “арҕааҥы култуураҕа” убанарын, ол аата “козел кэнниттэн батыаккалаһар бараан үөрүгэр” кубулуйарын ситиһээри. Барыта олус судургу.

Ханнык баҕарар омук үйэлэр тухары сириэдийэр биир эрэ суоллаах. Төрөөһүн-ууһааһын. Үөрэхтэнии, олоҕу оҥостуу, сайдыыны эккирэтии, байыы-талыы – кыра кыһалҕа. Бу барыта БААР БУОЛЛАХХЫНА эрэ наадалаахтар. СУОХ БУОЛЛАХХЫНА туохха наадалаах буолуохтарай!

Украинаҕа буола турар аналлаах байыаннай эпэрээссийэ сыала-соруга манна сытар. Тыын былдьаһыы сэриитэ.

Эллэй эһэбит омук буолар суолбутун чуо-бааччы ыйан турар. Ычык-бычык ииктиир Омоҕой баай мааны кыыһыттан акаастаммыта, күүгэннээхтик барылаччы ииктиир Омоҕой баай көйгө кыыһын талбыта. Төрүөхтээх, элбэх ыччаттаах буолууһу диэн. Бу баар — кэскил формулата. Уоннааҕыта — күдэн. Үдүк-бадык өрүкүнэһии.

Поделиться
%d такие блоггеры, как: