Аан дойду 5 төгүллээх кыайыылааҕа

Хас биирдии үөрэх кыһата иитэн-үөрэтэн таһаарбыт, көччөх гынан көтүппүт үөрэнээччилэринэн киэн туттар. Биллэрин курдук, Намнааҕы педучилище 1963 сыллаахха үөрэх миниистирэ Шарин Николай Иванович бирикээһинэн тулаайах оҕолор оскуола-интернаттарын базатыгар арыллыбыта. Бастаан алын кылаас учууталларын бэлэмниирэ, онтон 1965 с. уруһуй уонна черчение учууталларын бэлэмниир хайысханы ылыммыта. Онтон ылата төһөлөөх тарбахтарыгар талааннаах ыччаты үөрэтэн, дьоҕурдарын чочуйан, өрөспүүбүлүкэ араас муннуктарыгар ыыппыта буолуой?

Ол курдук, муус оҥоһукка аан дойдуга 5 төгүл муҥутуур кыайыылааҕынан тахсан төрөөбүт норуотугар үлүскэн үөрүү өрөгөйүн аҕалбыта, бүтүн Арассыыйа Эбэ Хотуну дорҕоонноохтук ааттаппыта CӨ култууратын туйгуна, Уус Алдан, Нам улуустарын, Суотту, Дүпсүн, Нам нэһилиэктэрин Ытык олохтооҕо, биһиги 1979 с. выпускникпыт Александр Иванович Шадрин.

Маннык үрдүк ситиһиигэ тиксэр киһи ахсаана аан дойду үрдүнэн тарбах иһинэн ааҕыллар буолуохтаах. Дьэ, онон биһиги бүгүҥҥү биэриибитин биир киэн туттар выпускникпытыгар Шадрин Александр Ивановичка аныыбыт. Кимтэн кииннээх, хантан хааннаах эбитий бу биһиги бүгүҥҥү дьоруойбут?

Саша уол тохсунньу тоһуттар тымныыта ааҥнаан турдаҕына Варвара Иннокентьевна Шадрина уонна мас, тимир ууһа идэлээх Иван Петрович Стручков-1 диэн ыалга, Дүпсүн нэһилиэгэр Саһыл диэн үтүөкэн дойдуга, ааттыын да Благодатнай учаастакка 1955 с. тохсунньу 30 күнүгэр 5-ис оҕонон төрөөбүтэ. Саһыл – 4 кылаастаах оскуолалаах, маҕаһыыннаах, кулууптаах, балыыһалаах, балачча сайдыылаах сир эбит. Онно хара саһылы туталлара. Бөдөҥсүтүү “көлүөһэтигэр” түбэһэн, билигин кураанахсыйан турарын Александр харааста ахтар.

Иваннаах Варвара, хомойуох иһин, 4 бастакы оҕолоро төннүбүттэр, онтон Саша төрүөҕүттэн, Айыыһыт Хотун үтүө хараҕынан көрөн, бу ыаллар өссө 6 оҕоҕо күн сирин көрдөрөллөр. Саша 5-ис кылаастан Дүпсүҥҥэ үөрэнэр. Тарбаҕар дьоҕурдааҕа оччоттон биллэр эбит: уруһуйдара, оҥоһуктара оройуоннааҕы уонна өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэхтэһиилэргэ бастакы миэстэни ылаллара, сорохторо Дүпсүн орто оскуолатын музейыгар хараллан сыталлар.

Кини оҕо сылдьан физик эбэтэр хирург буолар баҕа санаалаах эбит да, Намнааҕы педучилище диэн баарын табаарыһыттан истэн, Эҥсиэли хочотугар кэлэн, үөрэххэ киирэр, айылҕаттан бэриһиннэрбит дьоҕурун сайыннарар. Кини үөрэппит учууталларын барыларын улахан махталынан ахтар, ол эрээри Анна Николаевна Андреева диэн уһуйааччытын чорбото саныыр. Үөрэнэ сылдьан, Хабаровскай куоракка ыытыллыбыт устудьуоннар Уһук Илиннээҕи айар быыстапкаларыгар кыттан, дипломунан уонна грамотанан наҕараадаланар. Онон эрэ муҥурдаммакка, спордунан эмиэ дьарыктанара: хайыһарга, биатлоҥҥа, спорт национальнай көрүҥнэригэр училище уонна улуус чиэһин элбэхтик көмүскээбитэ.

Үөрэнэ сылдьан, сэбиэскэй армияҕа ыҥырыллан сулууспалаабыта. Онно кылаабынай худуоһунньугунан сылдьыбыта, бэйэтин үчүгэйдик көрдөрөн, уобалас хаһыатыгар тахсыбыта, байыаннай чаас былааҕын аттыгар хаартыскаҕа түһэр чиэскэ тиксибитэ, “Туйгун сулууспатын иһин” бэлиэнэн наҕараадаламмыта, икки төгүл уоппускаҕа дойдутугар кэлэн барбыта. Ол кэмҥэ Москваҕа ыытыллар Олимпиада чугаһаан, дойдубут онно бэлэмнэнэрэ. Бары өттүнэн дэгиттэр уолу ол үлэҕэ ылаары, Москваҕа квартира биэриэхпит диэн мончууктаан хааллара сатаабыттарын, Александр буолумматах, дойдутун ахтылҕана баһыйбыт.

Кини Намыгар кэлэн, салгыы үөрэнэн, учуутал дипломун ылар. Дойдутугар баран, Суотту музыкальнай оскуолатыгар уруһуй учууталынан үлэлиир, нэһилиэгин культурнай-маассабай олоҕор көхтөөхтүк кыттар, народнай тыйаатыр худуоһунньугунан босхо үлэлиир, Гоголева Татьяна Афанасьевналыын бэркэ тапсан үлэлииллэр. Ленскэйтэн сылдьар музыкальнай үөрэхтээх Светлана диэн кыыһы сөбүлүү көрөн, кэргэн ылар. Александр салалтатынан 1985 с. кыргыһыы хонуутугар охтубут биир дойдулаахтарыгар пааматынньык оҥороллор, сынньалаҥ пааркатыгар аар баҕаҕы туруораллар, Васильев Сергей Степанович-Борогонскай төрөөбүтэ 90 сылыгар “Сэттэ туруйа” сэргэни оҥороллор, Суорун Омоллоон 90 сааһыгар Суоттуга баар “Доҕордоһуу” музейыгар “Улуу Суорун” диэн беседка оҥороллор, Моҕол ураһаны саҥардаллар.

1985 с. эдэр ыал Ленскэй куоракка (Светлана Захаровна дойдутугар) көһөллөр. Онно кини “Алмаздортранс” хампаанньаҕа худуоһунньугунан үлэлиир. 1987 с., үлэтигэр үчүгэй көрдөрүүлэрин иһин, Москва куоракка барар босхо путевканан наҕараадаланар.

Александр Иванович 1988 с., үөрэммит кыһатын ыҥырыытынан, Намҥа үлэлии кэлэр. Манна устудьуоннары муустан оҥоһукка сыһыарар, “Эҥсиэли мууһа” диэн устудьуоннарга бастакы республиканскай муус оҥоһуктарга куонкурус ыытыллар.

Александр Намнааҕы педколледж базатыгар СГПА филиала аһыллыбытыгар, ситиһиилээхтик үөрэнэн, 2004 с. үрдүк үөрэх дипломун ылар. Онно “Мелодии Севера” диэн өрүс кумаҕыттан оҥоһуллубут хартыынаны дипломнай үлэ быһыытынан оҥорон, ситиһиилээхтик көмүскээбитэ.

Александр Иванович биһиги Наммытын сөбүлээн, иккис дойду оҥостон олорор. Улууска туһаны аҕалбыта элбэх. Ол курдук, Фрунзе бөһүөлэгэр Аҕа дойду сэриитигэр өлбүт буойуннарга аналлаах “Кыталыктар” диэн пааматынньыгы оҥорбута. Кини мастан Николай Рыкунов “Дьахталларга” хоһоонунан тыыл бэтэрээннэригэр аналлаах скульптураны уонна Кыайыы 60 сылыгар аналлаах Таллан Бүрэ хоһоонунан композицияны Нам улууһун Кыраайы үөрэтэр музейыгар оҥорбута; пааркаҕа баар Прокопий Ядрихинскай-Бэдьээлэ “Дьырыбына Дьырылыатта” олоҥхотунан “Хотойдор хоту көтөллөр” диэн композиция ааптарынан буолар.

Улахан маастар 1996-2006 сс муус оҥоһуктарга хас да төгүл республикатааҕы уонна норуоттар икки ардыларынааҕы куонкурустар кыайыылаахтарынан тахсыбыта. 2000 с. Саха сирин скульптордарын группата Финляндияҕа Кеми куоракка бүтүн аан дойдутааҕы муус оҥоһуктар куонкурустарыгар кыттыыны ылбыта, кини “Ойуун” диэн авторскай үлэтэ биһирэнэн, ый устата “Сонун” биэрии вставката буолбута.

Шадрин А.И. СӨ устуоруйатыгар бастакынан 2006 с. “Золотой дракон” куонкурус көһө сылдьар былааҕын аҕалан үөрдүбүтэ. Кэлин өссө иккитэ маннык чиэскэ тиксибитэ, онон Кытайтан 3 төгүл көһө сылдьар былааҕы илдьэ кэлбитэ. Маны таһынан Александр “Көмүс күн” диэн Харбиҥҥа ыытыллыбыт хаар оҥоһуктар куонкурустарыгар кыайбыт “Ойуун уһуктуута” үлэтэ күн бүгүҥҥэ диэри Харбин куоракка муустан оҥоһуктар музейдарыгар хараллан турар.

Александр Иванович бэйэтин дьарыгар дьиэ кэргэнин кытта сыһыарда. Кэргэнэ Светлана Захаровна, уолаттара Александр, Дмитрий уонна Алексей аҕаларын дьарыгыттан туора турбаттар. Ол курдук, Харбиҥҥа 2007 с. дьиэ кэргэнинэн муус оҥоһуктар куонкурустарыгар кыттан, үрүҥ көмүс уонна боруонса призердар буолбуттара, 2 сыл субуруччу (2008-2009 сс), “Магаданский хрусталь” муус оҥоһуктар аан дойдутааҕы куонкурустарыгар 2 төгүл кыайбыттара.

2014 с. Сочитааҕы олимпийскай күрэхтэһии культурнай программатын чыпчаалынан Арассыыйа тымныытын кэрэһитэ – муус оҥоһуктар күрэхтэрэ буолбута. Манна 5 континентан 2-лии киһи 4 сыл устата элбэх тургутуулары ааһан, онно кыттар чиэһи ылбыттара.

Аан дойдуга биллэр уран тарбахтаах уус, художник-прикладник, атын тугу да гыммакка, унньуктаах уһун, 4 сылы быһа барбыт, олимпиада сүрүн худуоһунньугун быһаарар күөн көрсүһүү кытаанах күрэхтэрин ситиһиилээхтик ааһан, муҥутуур кыайыылаах тахсыбытынан муҥурдаммыта да буоллар, кини аата кыһыл көмүс буукубанан Арассыыйа устуоруйатыгар киириэн сөптөөҕө. Санаан көрүҥ: 72 эскизтэн 69-а бастыҥ ааты ылар! Дьэ, бу таһыччы ситиһии! Ол эрээри кини итинэн тохтоон хаалбатаҕа, Александр кыайыыларын киһи ааҕан сиппэт. Олор истэригэр, Республикатааҕы Олоҥхо ыһыахтарын сүрүн киэргэлинэн буолар 4 Аал Луук маһы оҥорбута – Мирнэйгэ, Бороҕоҥҥо, Бэрдьигэстээххэ уонна Ньурбаҕа. Интернет-ыйытыы көрдөрүүтүнэн, бары Аал Луук мастартан саамай кэрэ көстүүлээҕинэн буолан тахсыбыт Бэрдьигэстээх Аал Луук маһа. Бу эмиэ Александр Иванович чулуулартан чулуулара буоларын чаҕылхайдык көрдөрөр.

Биһиги олунньу 17 күнүгэр киэн туттар выпускникпыт Суоттуга туруоруллубут айар үлэтин быыстапкатыгар колледжтан 5 киһи, онно эбии кини бииргэ үөрэммит доҕотторо – бэйэбит выпускниктарбыт Замятин Андрей Терентьевич, Аргунов Василий Артемьевич буолан, барыта 7 киһи сырыттыбыт.

Быыстапка ахсынньы 29 күнүгэр Суотту нэһилиэгин баһылыга Василий Иннокентьевич Иванов көҕүлээһининэн тэриллибит. Муус оҥоһукка Арассыыйаҕа бастыҥынан билиниллэр выпускникпыт сулустаах чааһын СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, биллиилээх суруналыыс Татьяна Афанасьевна Гоголева нэһилиэк кулуубун үлэһиттэриниин кыайа-хото тутан тэрийбиттэр.

Үөрүүлээх тэрээһини нэһилиэк баһылыга аста, олохтоохтор Александр олоҕун кэпсээнин дьүһүйэн көрдөрдүлэр, элбэх үтүөкэннээх ырыаны дуоһуйа иһиттибит. Билигин хамсык хаайан турар буолан, элбэх киһини мунньар табыллыбат. Онон аныгы үйэ албаһын туһанан, ыраахтан-чугастан видео нөҥүө истиҥ-иһирэх эҕэрдэлэри иһиттибит. Ол курдук, Аан дойдутааҕы “Хрустальный Магадан” куонкурус тэрийээччитэ, Магадан куорат мээрин солбуйааччыта Юрий Казетов, 2014 с. ыытыллыбыт Сочитааҕы олимпийскай оонньуу күрэҕин салайааччыта Валерий Юлиевич Громов, Финляндияттан Аан дойдутааҕы хаартан, муустан скульптураны оҥорор маастардар Ассоциацияларын бэрэссэдээтэлэ Юхани Лильберг, Украинаттан, Белорусияттан, Москваттан, Санкт-Петербургтан, улуу Байкал күөл аттынааҕы Выборг, Варнаун куораттартан эҕэрдэ тыллара көтөн кэллилэр.

Бу маннык ньыманан Александр Иванович Сахабыт сиригэр туризм сайдыытыгар үрдүкү кылаатын бэлиэтээн, Саха сирин предпринимателсьвотын уонна туризмын миниистирэ Ирина Сергеевна Высоких, Уус Алдан, Нам улуустарын Баһылыктара Алексей Васильевич Федотов, Юрий Иннокентьевич Слепцов бэйэлэрин эҕэрдэлэрин, махталларын тиэртилэр.

Намтан 2 делегация тиийэн үөрүүгэ кыттыстыбыт. Колледжтан Арассыыйа Худуоһунньуктарын Сойууһун чилиэнэ, скульптор, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, Тааттаттан төрүттээх Талланнар күтүөттэрэ Огонеров Николай Дмитриевич, Арассыыйа Худуоһунньуктарын Сойууһун чилиэнэ, живописец, Арассыыйа үөрэҕириитин бочуоттаах үлэһитэ, СӨ үөрэҕириитин туйгуна Колесов Сергей Николаевич, Арассыыйа кинематографистарын Сойууһун чилиэнэ, элбэх араас таһымнаах күрэхтэр кыайыылахтара, выпускникпыт, коллегабыт Максимов Григорий Егорович, Нам улууһун Ытык олохтооҕо, СӨ култууратын туйгуна, мелодист, “Туллук хаара” улуустааҕы ырыа айааччылар түмсүүлэрин салайааччыта Замятин Андрей Терентьевич, Арассыыйа айар худуоһунньуктарын Сойууһун чилиэнэ, элбэх араас таһымнаах мууһунан оҥоһуктар күрэхтэрин кыайыылаахтара, биир киэн туттар выпускникпыт Аргунов Василий Артемьевич уонна биһиги, СӨ үөрэҕириитин туйгуннара, колледж уһуйааччылара Румянцева Тамара Васильевна, Байанаева Прасковья Дмитриевна бара сырыттыбыт.

Биһигиттэн ураты Нам селотугар баар “Хардыы” хаалыктаах хаамыы түмсүүтүттэн 4 киһи тиийбит: Нам улууһун Ытык олохтооҕо, үөрэҕирии туйгуна, Аан дойдутааҕы уонна РФ Президиэнин бириэмийэлэрин лауерата, “СӨ ийэлэрин махтала” бэлиэ хаһаайына, “РФ Бочуотун Бэлиэтэ” уонна “Дмитрий Царевич-Благовернай” уордьаннар кавалердара, 45 оҕону иитэн атаҕар туруорбут, Саха сиригэр бастакынан тулаайах оҕону дьиэ кэргэҥҥэ ылан иитиини тэрийбит, биһиги выпускницабыт, Орто Халыматтан төрүттээх Матвеева Клара Иннокентьевна, “Олоҥхо дьиэтин” дириэктэрэ, СӨ култууратын туйгуна Колпашникова Вера Васильевна, улууска предпринимателлэр түмсүүлэрин салайааччы Попова Людмила Петровна уонна РФ эргиэнин туйгуна, Нам селортун Ытык олохтооҕо, село бастыҥ үлэлээх “Ипподром” түөлбэтин салайааччыта Григорьева Людмила Николаевна.

Александр Иванович Шадрин удьуор утумун салҕаан, аҕатын Иван Петрович Стручков туйаҕын хатаран, уус буолар олус илистиилээх эрээри, умсугутуулаах суолу талан, бэйэтин, дьонун, уһуйааччыларын, төрөөбүт норуотун, олору ааһан бүтүн Арассыыйа Эбэ Хотуну дорҕоонноохтук ааттатан үлэлии-хамныы сылдьар. Кини муус оҥоһуктарга Аан дойдуга 5 төгүл муҥутуур кыайыылааҕынан тахсыбыта, Арассыыйаҕа 4 төгүл Гран-при буолбута биһигини барыбытын астыннарар, сөхтөрөр уонна саха сатаабата суоҕун дакаастыыр. Чулуу уус бу ситиһиилэринэн уоскуйбат, инники былааннара элбэх.

Баҕарыаҕыҥ күндү киһибитигэр тулхадыйбат туругу, энчирээбэт эрчими, уҕараабат-уостубат айымньылаах үлэни! “Сарсыҥҥы күнүн уйгута үлүмнэһэ үүнүөхтүн, кэлэр кэмин кэрэтэ кустуктуу кууһуохтун, толкуйдаабыт торума олоххо киирэн иһиэхтин” диэн баҕа санаабытын тиэрдэ хаалабыт.

П.Д. Байанаева, Т.В. Румянцева,

И.Е. Винокуров аатынан Намнааҕы педколледж

Источник: http://namcollege.ru/