Быйылгы уратылаах сылга, сороҕор сааһыран эрэр киһи быһыытынан, сыта-тура күннээҕи олохпутун, урукку ааспыт кэмнэри сыымайдаан тэҥнээн көрөр санаалар киирэн тахсаллар. Тоҕото биллэр. Республикабыт тэриллибитэ 100 сылын үбүлүөйдээх тэрээһиннэрэ бара тураллар.
Ону сэргэ бу республикабыт тэриллиитигэр сүрүн оруолу ылбыт саха бастакы революционердара, үөрэхтээхтэрэ М.К. Аммосов, П.А. Ойуунускай, И.Н. Барахов уо.д.а. ааттара өссө күүскэ дуораһыйан иһиллэр. Бу чулуу дьоммут туруулаһан Саха АССР буолан күн бүгүнүгэр диэри олорон, сайдан саха аатын ааттатан олохтоох омуктар сүппэккэ, симэлийбэккэ республикабыт аатын ааттатан, үүнэн-сайдан, дьоннорбут, оҕолорбут ааттара күүскэ иһиллэр.
Ол аата, ити биһиги бастакы дьоммут улахан кэскиллээх хайысханы тобулан, Саха сирин бары норуоттара өлбөт-сүппэт суолларын арыйбыттар. Олохпут хаамыыта ону туоһулуур.
Куораппыт күн аайы тупсан-киэркэйэн иһиитэ, хайа киһи хараҕар быраҕыллыбат, санаатын көнньүөрдүбэт, үөрпэт буолуой. Мин тус бэйэм, итинник санааҕа үксүн оҕустарабын, кэлэбин.
Бу үбүлүөйдээх сылга сыһыаран, биир бэркэ билэр киһим туһунан, хаһыат ааҕааччыларыгар кэпсиэхпин баҕарабын.
Кини – Леонид Николаевич Владимиров. Республикаҕа салайааччы, учуонай, депутат быһыытынан өр кэмҥэ ааттанан кэллэ. Кини бу элбэх өрүттээх олоҕор күүскэ айымньылаахтык үлэлиир-хамсыыр кэмигэр саҥа үктэннэ. 60 сааһын саҥардыы чорбойдо. Ити ааспыт айымньылаах кэм иһигэр аата-суола бүтүн Россияҕа биллэн, үрдүк көрдөрүүлэрнэн доҕуһуолланан кэллэ.
Мин бастаан кинини билсэрбэр ЯГСХА, билигин АГАТУ, 1-кы проректорынан үлэлиир этэ. Аччыгый сытыы баҕайы уолун миэхэ, тустуу залыгар аҕалбыта. Ити үйэ чиэппэрин анараа өртүгэр этэ. Дьэ, онтон сыыйа-баайа билсэн, наһаа дьыалабыай хаачыстыбалааҕын бэлиэтии көрөммүн: “Куорат тустууга федерациятын салайыаҥ дуо? Куорат тустуута ыһыллаары гынна, ордук оҕолор тустуулара эстэр буолла”, — диэбиппэр, сөбүлэҥин биэрэн, 1995 сыл күһүнүгэр быыбардаан, биир санаанан Дьокуускай куорат тустууга федерациятын президенинэн талан кэбиспиппит. Киһибитигэр сотору-сотору мустабыт. Ити кэми бэйэҕит да билэҕит. ССРС ыһыллан, КГТ диэн ааттанан, ыһыллыы-тоҕуллуу бөҕөтө. Хамнас кыра, тэрилтэ бөҕөтө сабыллар…
Дьэ, киһибит куорат оччотооҕу баһылыгар Спартак Борисовка көтөн түһэн тылын ылан тахсар. Дьокуускай куорат чемпионатын көҥүл тустууга ыытарга үбүлээһинигэр кыттыһыах буолар. Инньэ гынан, Спартак Борисов чемпионнарга өҥнөөх телевизордары туруорар. Аны “Якутзолото” генеральнай дириэктэрэ Тарас Десяткиҥҥа Н.Н. Волковтыын киирэннэр, 2-с призердарга кыһыл көмүс цепочкалары ылары ситиһэллэр, 3-с миэстэҕэ эмиэ үрүҥ көмүс оҥоһуктар курдук өйдүүбүн.
Инньэ гынан, Дьокуускай куорат көҥүл тустууга аһаҕас чемпионата өр кэмҥэ тохтуу сылдьан баран сөргүтүллүбүтэ. Л.Н. Владимиров быһаччы сүүрүүтүнэн-көтүүтүнэн. Ити кэмҥэ кини саха тустуутун биир бастакынан тэрийсибит, тыыннааҕар номоххо киирбит В.Г. Румянцевы, арааһа үбүлүөйдээх сааһынан быһыылааҕа, чиэстээн, торбос биэрэн турар. Мин онно ыраахтан эрэ көрөр киһибин илии тутуһан, кэпсэтиһэн турардаахпын. Күрэхтэһии түмүгүнэн миэхэ эмиэ махтал сурук туттарыллыбыта. Онно В.Г. Румянцев: “Республика 17 төгүллээх чемпиона буолабын”, — диэн ааттаан, илии баттаабытын билигин да сыа-сым курдук тутан ууран илдьэ сылдьабын. Бу эмиэ туһугар саҥа сүүрээн этэ.
Аны туран, ити Л.Н. Владимировка түмсэр кэммитигэр үгүстүк “Дьокуускай куоракка оҕолорго эрэ аналлаах спортивнай оскуола баар буолуохтаах, хайдах гынан оннугу оҥоруохха сөбүй?” диэн кэпсэтиһиилэр үгүстүк күөрэйэллэр этэ. Сотору кэминэн ити баҕа санаабыт олоххо киирбитэ. Куорат баһылыгынан И.Ф. Михальчук талыллыытыгар, кини быыбардыыр хампаанньатыгар үлэлэспит ЯГСХА ректора Л.Н. Владимипров биир сүрүн туруорсуута, баһылык буолар түгэҥҥэр, тустууга оҕо спортивнай оскуолатын аһыахтааххын диэн этии баара. Мин ол ЯГСХА актовай залыгар ыытыллыбыт мунньахха баарым, кыттыыны ылбытым. Ити кэмҥэ Л.Н. Владимиров уонна И.Ф. Михальчук иккиэн гордума депутаттара буолан, үгүстүк көрсөн, биир санаанан салайтаран, доҕордуу чугас сыһыаннаахтар этэ. Ол иһин да буолуо, И.Ф. Михальчук куорат мэрэ буолаат, сылы кыайбат кэм иһигэр оҕо спортивнай оскуолатын аһар туһунан бирикээс тахсыбыта. Ол аата, биһиги оскуолабыт аһыллыытыгар улахан олугу Л.Н. Владимиров оҥорбут эбит диэн санааҕа кэлэбин. Кэлин биллэххэ, атын да дьон сабыдыаллара баар эбит быһыыта. Онтон 1,5-2 ый буолан баран, Федерация ходатайствотынан мин дириэктэр буолан хаалабын. Тустуу куораттааҕы федеарациятын быһаарытыынан ити дьыл И.Ф. Михальчук биир санаанан федерация президена буолбута. Биһиги үлэбит өссө тэтимирэ түспүтэ.
Ити кэмтэн ыла 20-н тахса сыл ааһа оҕуста, сыл хонук, Дьокуускай куорат эдэр тустууктара республикаҕа биир күүстээх лидердэр ахсааннарыгар киирбиттэрэ ыраатта. Ону ааһан, биһиги иитиллээччилэрбит ДФО, Россия, Европа, Аан дойду түһүлгэлэригэр тиийэ күрэхтэһэн, кыайыы-хотуу аргыстаах, мэтээллэри, грамоталары, дипломнары аҕалар чиэскэ тигистилэр.
Бу, 20 сыллаах үлэбит түмүгэр биһиги билиҥҥи дириэктэрбит Уйгуров В.В. буоламмыт таҥан, түмэн оҥорбут хомуурунньук кинигэбитигэр, биһиги бэлэмнээн таһаарбыт оҕолорбут Россияттан 100 мэтээли ылар, аҕалар чиэскэ тиксибиттэрин, ыытыллыбыт сирин, сылын ыйан туран уопсай испииһэк, саастарынан, ыйааһыннарын киллэрэн, сылларынан графически суруйан, ойуулаан көрдөрбүппүт. Онтукабыт бэйэтэ туһунан ыйынньык, улахан ситиһии бэлиэтэ буолар. Суруллубут суоруллубат! Ону таһынан бэрт кэрэхсэбиллээх ис хоһоонноох дакылааттар киирдилэр. Тренердэр, наука доктордара, профессордар санаалара тиһиллибит үлэбит спорду сэҥээрээччилэри санааларын тардыа, үчүгэй өйдөбүл хаалларыа дии саныыбын.
Дьэ, бу буолар, Л.Н. Владимиров ырааҕы өтө көрүүтэ, кэскиллээҕи өйөөһүнэ, салайааччы быһыытынан уратыта.
Онтон дьылҕа хаан ыйааҕынан, ЯГСХА ректорын дуоһунаһыгар биир санаан талыллар чиэскэ тиксибитэ. Мин, ити федерация толорооччу дириэкэрэ буоларым быһыытынан, Л.Н. Владимировка учебнай корпуска сотору-сотору сылдьан, федерация үлэтин сүрүн боппуруостарын быһаартарар кэмнэрбэр, төһө да бириэмэтэ суоҕун иһин, болдьоммут кэмигэр хайаан да кабинетыгар приемнаан, дьыаланы быһааран ыытара. Онтон аҕыйах сыл иһигэр ЯГСХА территорията киһи эрэ хараҕа кэрэхсии көрөр гына уларыйа, тупса-сайда түспүтэ. Ол курдук, саҥа түөрт этээстээх таас олорор дьиэ тутуллан үлэҕэ киирбитэ. Үлэһиттэр үксүлэрэ кэриэтэ, саҥа квартираҕа көспүттэрэ. Ол курдук, мин билэр дьонум эти-хааны сайыннарар ЯГСХА кафедратын улэһиттэрэ, преподавателлэр, саҥардыы үлэлээн эрэр эдэр дьон, кафедра сэбиэдиссэйэ А.И. Иванов, преподавателлэр П.И. Яковлев, Н.Р. Крылов, кини билигин Саха Республикатын үтүөлээх тренерэ. Ону таһынан биһиги бары киэн туттуубут, тыыннааҕар саха тустуутугар номоххо киирбит В.П. Карповы өйөөн, квартира анаан, саҥа дьиэҕэ киллэрэн турар.
Тутуу чааһыгар төнүннэххэ. Ипподром киһи билбэтин курдук уларыта тутуллубута. Эти-хааны сайыннарар кафедра үөрэтэр-эрчийэр базата биллэ улаата-сайда түспүтэ. Онон да буолуо, биһиги чулуу тустууктарбыт ЯГСХА араас факульеттарыгар, ордук хото экономическай факультекка үөрэххэ киирэргэ дьулуспуттара. Кинилэр санааларын ректор Л.Н. Владимиров уонна ЯГСХА ученай сэбиэтэ биир санаанан өйөөбүттэрэ. Дьэ, ол түмүгэр оччотооҕу чулуу спортсменнарбыт: үтүөлээх маастар П.П. Юмшанов, норуоттар икки ардыларынааҕы спорт маастардара: А.Соловьев, А.Федоров, А.Заболоцкай, сахалартан бастакы гроссмейстер А.Азаров, биллиилээх бөҕөстөр: П.Капитонов, Д.Неустроев, А.Контоев, И.Соловьев уонна да атыттар, этэҥҥэ үөрэхтэрин бүтэрэн, талан ылбыт идэлэринэн үрдүк үөрэх дипломун ылар чиэскэ тиксбиттэрэ. Бу бары дьон-сэргэ элбэхтик истибит, киэн туттубут бөҕөстөрө ЯГСХА салалтатын өйөбүлүнэн элбэхтик өйөммүттэрэ саарбаҕа суох.
Аны туран, эргэ учебнай корпуска саҥа улахан корпус тутуллан үлэҕэ киирбитэ. Итини да таһынан элбэх тутуулар саҥардыллан, улаатан барбыттарын барытын ситэн ситэрэн суруйар кыах суох. Холобурун, куорат 4-с км турар база, Чайковскай аатынан уулуссаҕа турар студеннар учебнай-лабораторнай корпустара о.д.а. Бу, эттэххэ эрэ дөбөҥ курдук. Төһөлөөх быһаарсыы, дакаастаһыы, үбү тыырсыы, тардыалаһыы үлэтэ күүскэ барбытын Л.Н. Владимиров бэйэтэ эрэ билэн эрдэҕэ.
Аны хас да болдьоххо 10-ча сыл Ил Түмэн государственнай мунньаҕын депутата буолан, Саха сирин сайдыытыгар бэйэтин сэмэй кылаатын бэрт күүскэ киллэрбитэ – диэн сэрэйиэҕи эрэ баҕарыллар.
Бу, 2020 сылга аны кини Россия академиятын член-корреспондена буолар чиэскэ тиксибитэ. Сөҕүмэр үлэ, өй-санаа алтыһыыта дьэ манна көстөр диэхпин баҕарабын. Итинник үрдүк ааты ылбыт сахалар мин билэрбинэн олох аҕыйахтар, тарбахха баттанар ахсааннаахтар. Онтон саҥа үйэҕэ Л.Н. Владимиров 1-кы быһыылаах. Кини билигин саамай айар-тутар сааһыгар сылдьар, 60-н эрэ чорбойдо. Билсиитэ, билитэ-көрүүтэ кэҥээн, аата-суола үрдээн, бүтүн Арассыыйа үрдүнэн тарбахха баттанар специалист быһыытынан билиннэ.
Дьэ, бу буолар, биһиги республикабыт 100 сыллаах устуоруйатыгар биһиги сайдыыбыт биир чаҕлхай туоһута. Кини курдук дьон үксүү турдуннар!
Суруйда: Федот Соловьев, бэтэрээн тустууктарга Аан дойду, Россия, Саха сирин чемпиона
Сигэ: http://dzulurgan.ru/
310 комментариев для “Үтүө салайааччы өтө көрүүтэ”